BURYATIA.ORG    САЙТ БУРЯТСКОГО НАРОДА



  Закрыть
Логотип buryatia.org
Обратная связь    Правила сайта    Размещение рекламы

Форум


Знаменитые буряты и калмыки в новейшей истории монголов
На страницу Пред.  1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ...9, 10, 11, 12, 13  След.
 
Начать новую тему   Ответить на тему    Список форумов Сайт бурятского народа -> Соёл түүхын шуулган
  Предыдущая тема :: Следующая тема  
Автор Сообщение
songool
соохор адуу


Зарегистрирован: May 21, 2004
Сообщения: 2359
Откуда: Ургэн Сухын хойноос бэшэ Хабтагай Туулын хаяанаас
СообщениеДобавлено: 19.06.06, 14:35 +0000     Ответить с цитатой


тушээ гун правительства Богдо гэгэна, Цокто Гармаевич Бадмажапов.
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение Отправить e-mail Yahoo Messenger ICQ Number
Pil
ороошо


Зарегистрирован: Nov 01, 2004
Сообщения: 136
СообщениеДобавлено: 20.06.06, 20:32 +0000     Ответить с цитатой

В свое время была очень известна история о буряте, во время ВОВ оказавшемся в плену у немцев. Он стал слугой у какой-то графини и, когда у той муж погиб на войне, стал ее мужем (может быть и неофициально). После войны сделал карьеру в Бундесфере и дослужился до генерала. Рассказывали, когда какая-то делегация из Бурятии была в Германии, он с ними общался. Кто-нибудь помнит эту историю? Именитым бурятом его разумеется не назовешь
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение Посетить сайт автора
Unkas
мүнхэ


Зарегистрирован: Oct 04, 2004
Сообщения: 4915
Откуда: ...где-то рядом
СообщениеДобавлено: 21.06.06, 02:25 +0000     Ответить с цитатой

Рассказывали в моей семье одну историю про далекого родника (или просто земляка/свойственника), который после гражданской войны остался в Германии и там разбогател (сравнительно, относительно конечно). В 1970-х кажется он умер. Кое-кого из родни заставляли писать заявы с отказом от его наследства (типа нам от буржуев-капиталистов ничо не надо, у нас своего всего навалом). Но я ничего подробнее не смог выяснить про этого человека. Ни имени, ни кем он был.
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение
dGalsan
тэнгэри


Зарегистрирован: Feb 12, 2004
Сообщения: 10453
Откуда: mw
СообщениеДобавлено: 03.07.06, 21:19 +0000     Ответить с цитатой

а вот ученого Бертагаева упоминали?

http://altaica.narod.ru/personalia/bertagaev.htm
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение Посетить сайт автора
Batmangaadai
баймга ороошо


Зарегистрирован: Jul 22, 2003
Сообщения: 212
СообщениеДобавлено: 01.08.06, 17:23 +0000     Ответить с цитатой

Elbegdorj Rinchino gedeg hunii tuhai delgerengui medeh hun baina uu? Bicheed ugvul bayarlana shuu.
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение
Mongol_Ard
ахамад


Зарегистрирован: Jul 28, 2006
Сообщения: 946
СообщениеДобавлено: 01.08.06, 19:59 +0000     Ответить с цитатой

Batmangaadai писал(а):
Elbegdorj Rinchino gedeg hunii tuhai delgerengui medeh hun baina uu? Bicheed ugvul bayarlana shuu.


Баабар: Ренчиногийн байгуулсан нам ба улс

Гуравдугаар сарын 1-нд манай улсын ууган нам-МАХН анх байгуулагдсан хэмээн үзэж баяр болгон тэмдэглэсээр иржээ. Сүүлийн үед энэ өдрийг өргөжүүлэн "эх орончдын баяр" гэх болсон юм. Маргааш тэмдэглэх баярын гол субьект болсон МАХН ба түүгээр удирдуулж асан БНМАУ-ын үүсч бүрэлдсэн үеийн талаар өгүүлсэн бүтээлийг Баабар бэлтгэж ирүүллээ. Энэ бол удахгүй уншигчдын гар дээр шинээр очих гэж байгаа БААБАР "МОНГОЛ: НҮҮДЭЛ СУУДАЛ" номын шинэ бүлэг ажээ.

ХОРИН НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ХӨДӨЛГӨӨН

Дорно зүгт хувьсгал хийх Москвагийн төлөвлөгөө

Аж үйлдвэржсэн Баруун Европт социалист хувьсгал дэгдээх Лениний горьдлого 1921 он гэхэд ямар нэг хэмжээгээр хойш тавигдаж, тэртэй тэргүй дэлхий даяар хувьсгал хийхээс хойш хаанаас ч эхэлсэн яах вэ гэсэн прагматик үзэл рүү орж эхэлж байлаа. Хятадад явуулсан хэд хэдэн удаагийн туршилт амжилт олж тэнд найдлага тавьж болохуйц коммунист бааз буй болж эхлэв. Энэ үед буюу 1921 оны зургадугаар сарын сүүлчээр Коминтернийн III их хурал Москвад чуулав. Хуралд зөвлөлтүүдийн Хятадад буй болгосон Бошгыг халах залуучуудын эвлэл Жан Тайлэй гэгчийг төлөөлөгчөөр илгээжээ. Мөн Монгол, Перс, Энэтхэг, Хиви, Бухар, Азербайжан, Гүрж, Абхазаас социалист хувьсгалыг өөр өөрийн нутаг дээр хийчих санаатай хүмүүс их хуралд очиж оролцов. Монголыг төлөөлж оросын буриад Цэвээн Жамсрано очсон байна. Уул их хурал дээр Ленин марксизмд засвар хийж (нэмэлт өөрчлөлт оруулж?) хөөрхий "бүдүүлгүүд" хүсвэл капитализмыг алгасаад бас хувьсгал хийж болно гэсэн "түүхэн" үгээ хэлсэн юм. Ялсан пролетари, хоцрогдсон ард түмний хооронд өвөрмөц холбоо олох хэрэгтэй гэсэн Лениний захиа даалгаврын дагуу "өвөрмөц холбоог" олох ажил тэр дороо ундрав.

Оросын коммунист залуучуудын холбооны дарга Л.Шацкин илтгэхдээ Дорно дахины ард түмэн нийгэм-эдийн засгийн харилцан өөр нөхцөлд байгааг Япон, Хятад, Солонгос, Монголоор жишээ аваад энэ орнуудад нэг янзын тактик хэрэглэж болохгүйг анхааруулав. Ямар ч атугай Коминтернийн Дорно дахины нарийн бичгийн дарга нарын газар байгуулахаар урьд нь 1921 оны нэгдүгээр сард шийдсэн байжээ. 1920 онд большевикууд Эрхүүг эзэлж авангуутаа БХК(б)Н-ын Сибирийн товчооны Дорно дахины секц байгууллаа. Амжилттай ажиллаж, тэр байтугай Монголд хүртэл хувьсгал ид "зохион байгуулж" байгаа туршлагажсан энэ баазын суурин дээр уг байгууллагыг байгуулах, өөрөөр хэлбэл өргөтгөх хэрэгтэй гэж үзжээ. Нарийн бичгийн дарга нарын газрыг Борис Шумяцкий даргалах ба орлогч нь Я.Минскер, гишүүдэд Г.Войтинский, Лепешинская, С.Далин, В.Букатый нар аж. Нийтдээ японы, солонгосын, хятадын, монгол-төвдийн гэсэн дөрвөн хэлтэстэй. Монгол-төвдийн хэлтэс Г.Данчинов, М.Сахьянова, Ф.Коняев, С.Нацов, Б.Ишидоржин, С.Борисов, В.Юдин, Старков нар ажиллана1. Эд л чухам Монголын ардын хувьсгалын жинхэнэ "эцгүүд"!

Дугуйлан

Монголчуудын тэмцлийн уламжлалт нэг хэлбэр бол дугуйлан юм. Энэ хэлбэрийн тэмцэл ялангуяа Чин династийн үед ихэд дэлгэрсэн байдаг. Эрх баригчид болон шүүхтэй тэмцэхэд хэрэглэгддэг энэ арга нь нууц буюу хагас нууц байдлаар цуглан бүлэг үүсгэж асуудлыг хоорондоо хэлэлцэн тунгаагаад маргалдагч талынхаа дээд захиргаанд заалдах, заримдаа нууцаар бага зэргийн хүч хэрэглэх, бусдад ухуулан талдаа татах, засаг захиргаатай илэрхий зөрчилд орох зэрэг аргатай. Хошуу ноёнтойгоо заргалдсан хэсэг ард 1905 онд Цэцэг нуурын дугуйлан байгуулан эцсээ хүртэл заалдсаар заргаа авч байсан алдартай жишээ байдаг. Хятадуудтай байнга тулгаран зөрчилддөг байсны хувьд өвөр Монгол дахь дугуйлангийн жишээ бүр ч их бий.

Сю Шүжан Монголын автономитыг унаган, олны нүдэн дээр Богдыг Хятадын Ерөнхийлөгчийн хөргийн өмнө мөргүүлж, зэр зэвсгийг нь хурааж илэрхий үзүүлэн тоглолт маягаар монголчуудыг доромжилсон нь хар аяндаа ийм дугуйлан энд тэндгүй үүсэх шалтаг болж өглөө. Бяцхан Сюгийн хувьд хэдий чинээ сүр бараатай, дуу шуугиантай, олон гэрчтэйгээр Монголын автономитыг ёслол төгөлдөр унагана, Бээжинд цуу сүр нь төдий чинээ хүчтэй сонсогдож алдарших тооцоотой байв. Харин хэдий чинээ ингэж илэрхий дөвчигнөнө, төдий чинээ монголчуудын дургүйг хүргэнэ гэдгийг тооцсон эсэхийг бүү мэд, юутай ч гэсэн монголчуудыг басамжилж үзсэн байх.

Гарвал угсаа зиндаа дээгүүртэй хүмүүс Хүрээнд өөрийн дугуйланг байгуужээ. Гомбо-Идшин гүн, Хатанбаатар Магсаржав, Дилав хутагт Жамсранжав, да лам Пунцагдорж, Жалханз хутагт Дамдинбазар нар өөрийн дугуйлан байгуулаад Америкаас тусламж гуйсан Богдын айлтгалыг Жалханз хутагт Бээжинд очихдоо АНУ-ын Элчин сайдын яаманд уламжилж байв. Бодвол Колчакийн Засгийн газраас тусламж гуйсан бололтой, мөн л Богдын тамгатай өөр нэг дугуйлангийнхны бичиг Эрхүүгийн архивт хадгалагдаж байгаа.

Монголчууд Вашингтонд хандсан нь

Монголчууд тэр дороо жижиг жижиг дугуйлан үүсгэн, Бээжингээс ирсэн энэ ад зэтгэрийг яаж дарах талаар түмэн бодолд автлаа. Мэдээж хэрэг ийм тохиолдолд гаднаас тусламж хайхаас өөр аргагүй. Зарим нь консул Орловоос, зарим нь Хүрээнд суух Япон хурандаа Мацуйгаас, зарим нь Бээжинд суух АНУ-ын Элчин сайдын яамнаас тусламж хайв. Харин Колчакийн Засгийн газар ч, Япон, АНУ-ын Засгийн газар ч Монголыг хайхарсангүй. Монголчуудын хувьд л эмгэнэлт том үйл явдал болсон болохоос үүрээ хөндүүлсэн шоргоолжны бут шиг үймэн шуугиж байсан тэр үеийн дэлхийд энэ явдал үл ажиглагдам зүйл байжээ.

Аль 1915 оноос Хаалганд АНУ-ын консул нээх тухай асуудал Төрийн департаментэд яригджээ. Бээжингээс хойш 200 гаруй км-т, 80 000 хүн амтай, хятад, монгол, манж үндэстэн тэнцүүхэн холилдон суудаг Хаалган хотыг Умард Азид бодлого явуулах "хаалга" мөн гэж хүлээн зөвшөөрсөн байлаа. Бээжинд суух АНУ-ын худалдааны төлөөлөгч Ж.Арнольд 3орос "Японы түрэмгийллийг чухам энэ хотоос сайтар хянаж болно" гэж Төрийн департамент руу бичиж байв. Монголыг хариуцсан Консулын газар нээх хэрэгтэй ч гэж зарим нь үзэж байв. Бээжин дэх худалдааны төлөөлөгч А.Фэррин Вашингтон руу:

Монголчууд нь америкчуудтай туйлын элгэмсэг дотно харилцдаг боловч орос, япончуудаас их айдаг. Америк орон хэтэрхий хол учраас өөрсдийг нь тоох хүн олддоггүй гэж тэд боддог бололтой юм. Хэрэв манайх Хүрээнд консулын газар нээвэл улс төр, худалдааны их нөлөө олохын зэрэгцээ энэ гайхамшигт сайхан орны ирээдүйн хөгжилд тун их тус хүргэх билээ2 гэж бичжээ.

1919 оны арваннэгдүгээр сард АНУ-ын консул Чарльз Тэнни (Charles Tenny) Богдын захидлыг хүлээж авлаа. Захидалд Америкийн Засгийн газрыг Хүрээнд консулын газраа нээхийг гуйгаад, аль болох хурдан нээвэл улс төр, худалдааны хамтын ажиллагаа ихэд хөгжинө гээд энэ захидлаа Орос, Хятадын Засгийн газраас нууж явуулсан болохоо дурджээ. Захидлыг хүргэж ирсэн Жалханз хутагт Дамдинбазар консул Тэнни нарын ярилцлага Монгол-Америкийн харилцааны түүхэнд гарсан хамгийн анхны албан ёсны уулзалт байсан юм. 1920 оны дөрөвдүгээр сард Ерөнхий консул Эбэрхард (Eberhard) танилцах зорилгоор Хүрээнд айлчлав. Сю Шүжан цэргийн хүчээр Хүрээнд террор хийж байсан тул Эбэрхард мөнөөх Жалханз хутагттай маш нууц байдалд ердөө ганц цаг уулзаад л буцжээ. Тэр үед Хүрээнд сууж байсан швед худалдаачин Ларсэн хэлмэрч хийсэн аж3. Монголын улс төрийн асуудал нь Орос, Хятад, Японы улс төрийн тоглоом болж тун ээдрээтэй байгаа тул Хаалганд консулын газар байгуулснаас Хүрээнд нээвэл илүү хэрэгтэй юм байна гэж тэрээр Вашингтонд анхаарууллаа. Гэвч Хаалганд ч бай Хүрээнд ч бай адилхан Хятадын нутаг дотор байгуулж байгаа консулын газар гэж Төрийн департамент үзэв. АНУ-ын Засгийн газар Монголын тусгаар тогтнох эрмэлзэл, түүнийг тойрсон бөөн драмын тухай юу ч олж сонсоогүй байлаа4.

Ардын нам

Автономитыг устгах ёслол болсон бараг тэр өдөр л Хүрээний оросууд зонхилон амьдардаг Консулын дэнжид орос сургуулийн монгол бичгийн багш Догсомын Бодоо гээч 35 настай лам дугуйлан үүсгэв. Их шавийн харьяат энэ эр монгол, төвд, манж, хятад хэл бичигтэй сүрхий боловсролтой хүн юм. Эрдэнэ шанзавын яаманд нэг хэсэг ажиллаж байгаад Оросын консулын орчуулагчийн сургуульд монгол бичгийн багш болжээ. Шинэ толь сэтгүүл гаргахад тэрээр Цэвээн Жамсранод тусалдаг байсан төдийгүй өөрөө уран зохиол оролдон ганц нэг өгүүлэл тууж бичнэ. Бодоог Оросын консулд ажиллаж байхад янз бүрийн орос ирэхийн дотор Орос-Монгол хэвлэлийн хорооны механик М.И.Кучеренко хэмээх урьд эзэн хааны цэрэгт алба хааж байсан нэг эр их үзэгдэнэ. Тэрээр консул хавийн большевизмд талтай оросуудыг нэгтгэсэн Хүрээний Оросын хувьсгалт нууц хороо гэдгийн гишүүн аж. Тэрээр Бодоод Оросын большевизмын тухай ярьж өгнө.

Бодоод хэлмэрч хийж өгдөг хүн нь түүний шавь, 25 настай, мөн урьд нь лам явсан Хорлоогийн Чойбалсан. Дорнод Монголын нэгэн ядуу эмэгтэйн бутач хүү Чойбалсан шавилан сууж байсан Сан Бэйсийн хүрээнээсээ оргоод 1911-1912 оны үед Хүрээнд ирж янз бүрийн ажил төрөл хийж байснаа тэр үед байгуулагдсан Орчуулагчийн сургуулийн захирал Данчинов гэгч буриадтай танилцсанаар амьдралын замд нь эрс өөрчлөлт гарсан нэгэн. Тэрээр тус сургуульд хэсэг сурч байгаад 1914 онд хэсэг залуусын хамт Эрхүүд үргэлжлүүлэн гимназид суралцсан ба 1917 онд Богдын Засгийн газар сурагчдаа эгүүлэн татахад нутагтаа буцаж иржээ. Эрхүүд байхдаа сүүлд Монголын "хаан" болохтой шахсан Элбэгдорж Ренчино гэгчтэй сүрхий нөхөрлөсөн аж. Бодоогийн хуучны найз, сүүлд хамт цаазаар авхуулсан мөн лам Чагдаржав дээрхи хоёртой нийлээд Консулын бүлгийн үндсэн цөм байлаа. Сангийн яамны түшмэл Жамьян, лам Лосол, мөн Жигмиддорж гэх мэтийн улстай дараа нь холбогдон нийлж суун Хятадын түрэмгийллийг жигшихийн зэрэгцээ улсаа худалдсан Бадамдорж мэтийн хүнийг шүүмжлэн хэлэлцдэг байв. Энэ бүлэг дараа нь нэлээд хүнээр өргөжжээ. Бодоог мөнөөх Кучеренко удалгүй Я.В.Гембаржевский хэмээх польш гаралтай нэгэн эрхэмтэй танилцуулсан нь Хүрээний большевикууд дунд хүндтэй нэгэн байв. Тэрээр Хүрээнд орос худалдааны конторт ня-бо байхдаа Хүрээн дэх оросын иргэдийн Гүйцэтгэх хорооны нарийн бичгийн дарга болж, хувьсгалын үйл хэрэгт оржээ.

Түшмэдийн нам

Доод хурал тарсан тэр өдөр буюу 1919 оны арваннэгдүгээр сарын 15-нд Зүүн Хүрээнд бас нэгэн дугуйланг гаалийн хорооны жижиг түшмэл Солийн Данзан гэгч санаачлав. Төв Халхын нэгэн ядуу хүүхний бутач хүү Данзан бол Бодоотой нас чацуу. Бие жижигтэй боловч хөнгөн гавшгай, сэргэлэн, гүймэг ухаантай энэ залуу нэг хэсэг сайн эр болж адуу мал хулгай хийдэг ажил эрхэлж байв.

Данзангаас нэг насаар ах Дансранбилэгийн Догсом хэмээх Цэргийн яамны түшмэл мөн энэ бүлэгт оржээ. Догсом Зүүн Хүрээний бүлэг дотроо хамгийн боловсролтой нь байв. Алдарт бичгийн хүн Магсаржав хурцын хүү, сүүлд нь өөрөө алдарт дуучин, хөгжмийн зохиолч болсон Дугажав болон Галсан, Тогтох, Даш мөн Балсанов хэмээх буриад зэрэг хүмүүс энэ бүлэгт хамарч байлаа.

Сүүлд энэ бүлгийн толгойлогч, үүсгэн байгуулагч гэсэн хуурмаг нэр хүлээсэн Дамдины Сүхбаатар бол бүлгийн хамгийн залуу гишүүний нэг байв. Тэрээр тэр үед бүрэлдэн буй болж эхэлж байсан "хотын пролетарийн" монгол хувилбарын тод төлөөлөгч аж. өвөг эцэг нь хошуу ноёноо эсэргүүцсэн хэргээр шоронд үхсэн ба эцэг нь өвөр Монголоос Халхад ирж эхтэй нь суусан боловч хадмуудтайгаа таардаггүй тул Монголын дорнод хязгаараас Хүрээнд нүүн иржээ. Хүү Сүхийг Онходын Жамьян гүнд шавь оруулан гэрээр монгол бичиг, дөрвөн аргын тоо заалгасан, нэг үгэндээ бичиг үсэгт тайлуулжээ. Хүү Сүх 19 насандаа цэрэгт татагдан улмаар пулемёт сумангийн дарга болж, Бавуужавын эсрэг дайнд тодроод баатар хэмээх цолыг нэрнийхээ ард нэмж авчээ. Автономит засаг унахын өмнөхөн цэргээс халагдаж, энэ үед хэвлэлийн үйлдвэрт үсэг өрөгчөөр ажиллаж байв. Сүхбаатар энэ бүлгийг санаачлах байтугай удирдлагад нь ч байсангүй. Учир нь монголчууд насны эрэмбээр зиндаархдаг заншилтай болохоор өөрөөсөө арав ах хүмүүсийг тэр даргалахгүй нь ойлгомжтой. Түүнээс гадна тэрээр бичиг үсэгтэйгээс цаашгүй, бусадтайгаа харьцуулахад бага боловсролтой хүн. Тэгээд ч уул бүлгийг анх байгуулахад байгаагүй, Данзантай нөхөрлөдөг учраас мөрийнд гэрээ алдчихаад нүцгэрч явахдаа Данзангийнхаар орогнож яваад энэ бүлэгт хожим нэгдсэн бололтой.

Төрийн яамдад жижиг түшмэлийн алба хаадаг доод хурлын гишүүн энэ хэдэн хүн автономи унасан өдөр Оросын консул Орловт бичиг өргөн, Хятадын эсрэг хамтарч тэмцэх санал тавьжээ. Мөн дундаасаа төлөөлөгч сонгон Богдтой уулзуулж энэ талаар айлтгалыг нь сонссон аж. Богд тэдний шашин төрөө аврах саналыг дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн боловч цаг нь болоогүй тул түр тэсэхийг уриалжээ. Ямар нэгэн дугуйлан байгуулаад Хятадын эсрэг яаж тэмцэхээ Богдоос асуусан өөр бүлэг нэлээд хэд байсан бололтой.

Харин эдэн дундаа Консулын ба Зүүн Хүрээний бүлэг хамгийн идэвхтэй байсан нь маргашгүй түүхийн баримт. Энэ хоёр бүлэг биенийгээ мэдэх болж ойртон танилцсаар улмаар нэгдэхэд хүрчээ.

Хоёр дугуйлангийнхан ижил зорилготой ч гэсэн үзэл суртал, боловсролын түвшин, арга тактик дээр нэлээд зөрүүтэй байсан нь хожим нь үхэл сэхлийн маргаан болон өргөжив. Бодоогийн бүлгийнхэн илүү боловсролтой, илүү үзэл сурталжсан, илүү радикал хандлагатай байв. Тэдний гишүүний олонхи нь хэдэн жилийн турш оросуудтай, тэр дундаа большевизмыг талархагч нартай нөхөрлөж байснаас гаднаас боловсролтой хүмүүсийн хувьд иймэрхүү шинэ үзэл суртлыг илүүтэй хүлээн авах чадвартай байлаа. Тэдний угийн эх оронч үзлийг Данчинов, Жамсрано, Ренчино нарын буриадаас гадна Кучеренко, Гембаржевский нарын большевикууд тодорхой үзэл сурталд оруулж өгсөн бололтой. Хүрээнд Оросын Консулын эмнэлэгт эмч хийж явснаа Хүрээн дэх оросын иргэдийн Гүйцэтгэх хорооны дарга болсон С.Б.Цыбиктаров ч монголын эдгээр хувьсгалчдыг гайгүй бэлтгэж өгсөн хүний нэг юм.

Харин Зүүн Хүрээний Данзангийн бүлгийнхэн угийн эх оронч, үндэсний үзэлтнүүд байжээ. Тэдэн дунд цэргийн хүмүүс нэлээд байсан нь ийм уур амьсгалд бүр ч нэрмээс болох нь дамжиггүй. Тэд илүүтэй Богдод үнэнч байсан ба тусгаар тогтнолын төлөө юугаа ч үл хайрлах эрэлхэг зоригт эрс. Энэ бүлгийнхэн хэдийгээр бараг бүгдээрээ ард гаралтай боловч төрийн яамдын жижиг түшмэд байсан ба Чойбалсангийн баталж буйгаар сүүлд хоорондоо муудахаараа Данзан нарыг "түшмэдийн нам" гэж хочилдог байжээ. Данзангийн бүлгийнхэн шийдмэг арга хэмжээ авахад үргэлж бэлэн байсан. Тэд 1920 оны нэгдүгээр сард хятад цэргийн зэвсгийн агуулах руу довтлон өөрийгөө зэвсэглэхээр төлөвлөж байсан төдийгүй Сю Шүжаныг алах төлөвлөгөө ч сэдэж байлаа. Мөн автономийг устгасан явдлын бурууг ноёдын урвасан явдал гэж үзэн тэднийг "илчилсэн" нэргүй бичиг энд тэнд нааж байснаар үл барам Бадамдорж, Цэрэндорж хоёрыг сэм алах талаар ч ярилцаж байжээ5. Данзан Сүхбаатарыг дагуулаад хойш хил гарах гэж оролдсон ч удаа бий. Зорилго нь судалж тагнан туслалцаа хайхад оршиж байсан болов уу.

Монгол ардын нам

Энэ үед Хүрээний оросуудын дунд нэлээд өөрчлөлт гарлаа. Сибирьт Зөвлөлт засаг унасан 1918 онд Хүрээний оросуудын большевизмыг талархагч хэсэг нууц байдалд оржээ. Колчакийн Засгийн газар унахын хэрээр тэд дахин идэвхжиж арванхоёрдугаар сард Хүрээн дэх ажилчин албан хаагчдын үйлдвэрчний эвлэл эргэж сэргэн, 1920 оны эхээр болсон Хүрээний Думын управа буюу гүйцэтгэх зөвлөлд Чайванов, Попов, Шейнман, Масляков, Сороковиков нарын большевик сонгогдов. Цагаантан Дээд Үдээс хөөгдөн гарахын урьд өдөр буюу 1920 оны гуравдугаар сарын 1-нд Дум Хүрээн дэх оросуудын орчинд бүрэн хяналт тавин, цагааныг талархагчдын эсрэг ажиллагаа зохион бүх оросыг бүртгэн офицер зэргийг нь Тройцкосавск руу баривчлан илгээжээ. Дум ийнхүү завгүй байсан тул монголчуудтай зориудын зохион байгуулалттай холбоо тогтоогоогүй байлаа. Консулын бүлгийнхэнтэй байнга уулздаг Гембаржевский, Кучеренко, Масляков гурвын харилцаа илүү хувийн шинжтэй байсан бололтой.

Гэтэл энэ үед Наум Буртман хэмээх томхон большевик Бээжингээс Эрхүү орох замдаа Хүрээгээр дайрч, нөгөө гурваар заалган Консулын бүлгийнхэнтэй уулзаж "зөвлөгөө өгсөн" байна. Хэдхэн сарын дараа тэрээр Эрхүүд большевик намын Төв Хорооны Сибирийн товчооны Дорно дахины секц байгуулж дарга нь болсон ба Борисовоор удирдуулсан Монгол-Төвдийн хэлтэс тэнд бас багтсан юм. Буртманы айлчлал ба Хүрээний большевикуудын ялалтын үр дүнд ийнхүү Эрхүүгийн мөнөөх Дорно дахины секц-Хүрээний Думын управа - Консулын бүлгэм гэсэн гурвалжин холбоо үүсэв. Зүүн Хүрээнийхэн консулынхантай ямар механизмаар холбогдсон нь бүдэг, юутай ч энэ хоёр биенээ мэддэг байсан нь гарцаагүй. Харин нэгдэхэд Эрхүүгийнхэн оролцсон нь түүхэн баримт юм.

Бодоо Данзангаа урьж хэдүүлээ нийлж аваад 1920 оны 3 дугаар сард Кучеренкогийн гэрт И.А.Сороковиковтой уулзжээ. Аугаа их хувьсгал хийх гэж буй бол урьд нь нууц нам байгуулдаг ба тэр нь дотроо дүрэмтэй, зохион байгуулалттай, алс ирээдүйгээ тодорхойлсон программтай байх ёстой байдаг юм гэж мөнөөх оросууд энэ хэдэд ойлгуулсан бололтой. өөрөөр хэлбэл БХК(б)Н-ын олон жилийн туршлагыг ярьж өгөө болов уу. "Хэрэв танай орон үнэхээр дарлагдаж, хэрэв Та бүхэн эрх чөлөөг хүсч байгаа бол би Та бүхнийг туслах газартай нь холбож өгч болох юм" гэж Сороковиков яриад судлах зорилгоор тэднээс дэлгэрэнгүй "анкет" авчээ. Хоёр бүлгийнхэн оросуудын дэмжлэг авахын тулд гишүүнийхээ тоог нэлээд өсгөн дэлсэв6. Тэд ердөө 16-уулаа байжээ, харин ирсэн орост өөрсдийгөө 1 000 хүнтэй үүний 500 нь зэвсэгт отрядад хамаардаг мэтээр ярьсан байна7.

Сороковиков Орос руу яаралтай яван Эрхүүгийн хувьсгалт цэргийн зөвлөлийн дарга, Гадаад хэргийн ардын комиссариатын Алс Дорнодын төлөөлөгч Янсонтой уулзжээ. Тэд юу ярьж тохиролцсон нь тодорхой бус боловч Сороковиков зургадугаар сард Хүрээнд эргэж ирээд 1920 оны зургадугаар сарын 20-нд хоёр бүлгийн 10 нөхөртэй уулзан Монголын ард түмний үндэсний чөлөөлөх хөдөлгөөнийг Зөвлөлт засаг дэмжиж байгааг дуулгасан байна.


ХОРИН ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: МАХН ТӨРЛӨӨ

Шинэ үеийнхний түрлэг

Ингээд бүх юм "тодорхой" болсон хойно хоёр бүлэг нэгдэн Монгол ардын нам байгуулах хурал 1920 оны зургадугаар сарын 25-нд Данзангийн гэрт боллоо. Хожим дангаараа тасралтгүй төрийн эрх барьсан хугацаагаараа дэлхийн рекорд тогтоож Гиннесийн номд орсон8 Монгол ардын хувьсгалт нам анх ингэж үүсчээ.

Тусгаар тогтнолоо олж, шашин төрөө мандуулах нэг ижил зорилготой, тэр үеийн Монголын дунд ангийн сэхээтнийг эгнээндээ хамруулсан хоёр бүлэг нэгдсэнээр XX зууны Монголын түүхэнд үндсэн эргэлт гарах үүд хаалга нээгдлээ. Монголчуудын тусгаар тогтнолоо сэргээх хөдөлгөөний нэгдүгээр үе дуусаж дараагийн хоёрдугаар үе нь ингэж эхэлсэн юм. Тусгаар тогтнолоо сэргээх хөдөлгөөнийг удирдаж байсан Богдыг тойрсон ноёд хутагт нарын үе дуусаж, чадавхи нь барагдав. Ханддорж, Намнансүрэн, Цэрэнчимэд мэтийн голлох удирдагчид ээлж дараалан хорлогдож үхсээр асар их хоосон орон зай үлдээснээс гадна Бадамдорж, Цэрэндорж нар мухардан шантарч, гарах гарцаа олохоо больжээ. Тусгаар тогтнолоо сэргээх хөдөлгөөн бүрийн голд сууж, нэг талаас сүсэг бишрэл, үзэл суртлын гол шүтээн, нөгөө талаас ерөнхий зохицуулагч болж байсан Богд Жавзандамба хутагт өөрөө яах ухаанаа олохоо больж шавь нарынхаа гаргасан санал болгоныг л хий нэг дэмжиж байлаа. Хятадуудыг л хөөж гаргаж байвал чөтгөртэй ч хамаагүй нийлэхэд тэрээр бэлэн байв. Бусад монголчууд ч ийм л бодолтой байсан. Тусгаар тогтнолын хөдөлгөөний удирдлагын энэхүү хоосорсон зай руу мөнөөх хоёр бүлгийнхэн орж ирлээ. өөрөөр хэлбэл ноёдын санаачилгаа гартаа авсан байдал дуусгавар болон өөрийн хүчээ шавхаж барахад үүнийг мөнөөх хоёр дугуйлангийн ард гаралтай сэхээтнүүд залгамжлан гарч ирсэн нь энэ.

Анхны баримт бичиг

Нам байгуулсан уул хурлаар "Намын хүмүүсийн дагаж явах тангаргийн бичиг" хэмээх оршил, есөн зүйлтэй баримт бичиг боловсруулан баталсанд: Гадаад Монголын ардын намын зорилт нь шашин үндсэнд харшлах харгис дайсныг цэвэрлэж, алдагдсан эрхийг эргүүлж аваад, төр шашныг үнэн сэтгэлээр бататган мандуулж, үндсэн язгуурыг алдагдахгүй сахих ба дотоод засгийг үнэн сэтгэлээр сайжруулан засамжилж, ядуу дорд ард түмний тусыг туйлаар бодох ба өөрийн дотоод эрхийг өнө үүрд сахиж, дарлах дарлагдахын зовлонгүй аж төрөхийг чухал болгоно9 гэж зорилгоо тодорхойлжээ.

Үүнээс үзэх ахул энэ нам үндэсний тусгаар тогтнолыг дахин сэргээх ганцхан л гол зорилготой байжээ. Гэхдээ илэрхий большевизмын нөлөөлөл орсон гэж хэлж болох заалт ч нэлээд бийг үгүйсгэх аргагүй. Мөн нууцаа хадгалах батгүй этгээдээс сэрэмжлэх зэрэг заалт нь хүүхдийн гэмээр романтик, гэнэн санаатай байдаг. "Автономийг сэргээх" тухай намын анхны баримт бичгүүдэд маш их бий. Гэхдээ энэ бол буруу ойлголт биш, буруу илэрхийлэл юм. Тухайн үедээ монголчуудыг зальдах гэж Коростовецийн гаргаж ирсэн грек үг монголчуудад мөн л өөр утгаар илэрхийлэгдсээр байсан хэрэг. Ханддорж нар хэдэн жилийн өмнө автономи гэдэг үгийг бүрэн тусгаар тогтнол гэж ойлгож байсны нэгэн адил ардын намынхан энэ үгийг Хятадын сюзеренитетийн доорхи автономит муж гэдэг утгаар нь биш, өөртөө суверен эрхтэй тусгаар тогтнол гэдэг утгаар ойлгож байсан нь гарцаагүй. ЗОУ-аас тусламж гуйсан Ардын намынхны 1920 оны бичигт:

Гагцхүү хүсэх нь, Дайчин улсын цагийн Улиастай, Хүрээ, Ховдын жанжин сайдуудын харьяанд захирагдаж байсан Халх, Дөрвөд аймгийн бүх монголчуудыг дахин өөртөө эзэрхэх улс болгож, Хятадын нэгэн хэсэг газар хэмээх нэгэн үсгийг устган байлгаж Дундад Иргэн Улсад огт хамаарагдахгүй болгох явдлыг гол болгон гуйна10 гэжээ.

Энд Хятадын Гадаад Монгол дахь сюзерен эрхийг үгүй болгож, Монголыг автоном болгох тухай европ ойлголтоор бол утгагүй мэт хачин санаа байгаа боловч "өөртөө эзэрхэх улс" гэдгийг "суверен эрхтэй улс" гэж ойлговол бие даасан тусгаар улсыг буй болгох хүсэлтэй нь түвэггүй ойлгогдоно.

Энэ үеэс Монгол хэлэнд нам гэсэн үг шинээр орж ирэв. Эхэндээ энэ үгэнд улс төрийн нам гэсэн өнөөгийн утга байгаагүй юм. "Нам нийлж сэм хуйвалдана" гэж тэр үедээ тодорхойлж байсан энэ үг нууц байгууллага гэсэн агуулгатай байлаа. Нууц байгууллагыг хооронд нь ялгахын тулд хамрагдаж буй гишүүнээр нь түшмэдийн, ноёдын, ардын гэж ялгасан бололтой. Харин аль ч нам нь Богдыг тойрон хүрээлсэн, түүнд дулдуйдсан бүлэглэл байсан ба Хятадын гараас гарч шашин төрөө мандуулна гэсэн ижил зорилго чиглэлтэй байв.

Хиагтынхан

1920 оны сүүлч гэхэд хувьсгалчид Монгол, Оросын хилийн боомт Хиагтад бөөгнөрчээ. Хил дамнасан энэ томхон тосгонд Орос-Хятадын хилийг 1727 оны гэрээгээр тогтоосон ба үүнээс хойш олон жилийн турш Оросын Хятад руу гарах гол боомт нь байсаар ирсэн юм. Орос тосгоныг нь гэрээ байгуулсан Сава гүнгийн нэрээр Тройцкосавск гэх, Монгол талыг нь Алтанбулаг гэж бас нэрлэнэ.

Хиагтын Монгол талд Сю генералын дагуулж ирсэн хэдэн зуун хятад цэрэг хил хамгаалах нэрээр байрлаж байсан ба хожим Хүрээнд Унгернд цохигдоод умар тийш зугтсан цэрэгтэйгээ нийлээд 1 500 хүрсэн бололтой байдаг.

Харин хилийн хойд талд Зөвлөлт засаг ноёлж байлаа. Монгол-Төвдийн тасгийн мэргэжилтэн, зааварлагч нар голдуу буриадууд, Хүрээнээс ирсэн Ардын намын төлөөлөгчид, мөн Хүрээнд суудаг боловч ирээдүйн Нармай Монгол байгуулах их хүсэлдээ хөтлөгдөн ирсэн буриад нар, эд бүгд нийлж энэ тосгонд Монголын хувьсгалын зохиомжийг гаргаж байлаа.

Ардын нам, түшмэдийн намыг нийлүүлж буй болгосон Монгол ардын намын төлөөлөгчдийн дунд боловсролтой, тэр дундаа хууль, эдийн засаг, дипломат ёс гадарладаг хүн бараг байсангүй. Гэвч тэд бүгдээрээ эх орончид, Монголоос хятад цэргийг ямар нэг аргаар хөөж гаргаад Хаант Монгол улсыг дахин байгуулах эрмэлзэлтэй байлаа. Эдэн дотроо большевизмын нэлээд халдвар авсан хүн нь Бодоо байсан бололтой. Тэрээр тал талын сонирхолтой, юм юм олоод мэдчих хүсэлтэй, тэр зандаа хөтлөгдөн Оросын консулынхантай их уулздаг байжээ. Гэгээрэх хүсэлтэй түүний дутагдалтай тал нь сонссон зүйлээ шүүмжлэлгүй хүлээж авдаг, бүгдийг нь үнэмшдэг байв. Хожим хаант төрийг халах, бүгд найрамдах улсыг яаралтай байгуулах, хуучны хувцас хунарыг өмсөхийг хориглох, нудрага, гэзэг тайрах зэрэг олон санаачилга гаргаснаас нь харахад бүхнээс илүү большвизмын нөлөөнд орсон нь мэдэгддэг. Харин алагдахынхаа өмнө үүнээ ойлгосон бололтой, большевикууд гэдэг чинь тулаад ирэхээр их олон хурц үзүүр бүхий өргөстэй юм, тэр өргөс нь хатгахаар их өвтгөх юм гэж ярьж байжээ11.

Бодоогийн ганц тулгуур Чойбалсан ерөнхийдөө хийх юмгүйдээ ах нараа дагаж энэ тэрүүгээр явж байсан бололтой. Түүний орос хэл ах нарт нь хэрэгтэй байв. Гэхдээ Першиний батлаж байгаагаар тэрээр Эрхүүд бүхэл бүтэн гурван жил сурсан мөртөө тун тааруухан ярьдаг, түүнээсээ ч дор ойлгодог, маш энгийн үгнээс бүтсэн өгүүлбэр арай ядан эвлүүлж бичиж чаддаг байжээ. Тэр байтугай монгол бичигт тун тааруу байсан нь цаашид Засгийн газарт ямар нэг чухал албанд томилогдох бололцоог нь хаасан аж.

Эдэн дундаа хамгийн сэрэглэн, хурц ухаантай нь Түшмэдийн намын Данзан байжээ. Хэдийгээр огт боловсролгүй хүн байсан авч өөрийнх нь эх оронч үзлийг большевикууд хааш нь хөтлөх гээд байгааг бүхнээс түрүүн, бүхнээс илүүтэй ойлгож байжээ. Тэрээр тусгаар Монгол төр, Богд хаан, шашин шүтлэгтээ илүүтэй үнэнч байсан юм. Түүний шадар туслах, итгэлт залуу Сүхбаатар цэргийн бага дарга байсан хүний хувьд цэрэг зэвсгийн явдлыг гайгүй мэддэг, золбоолог, шударга хүн байжээ. Улаан армийн цэргийн дарга нараас их суралцаж, энэ бүхнээ Монголын нөхцөлд яаж хэрэгжүүлэхийг зөвлөлддөг байжээ. Гэхдээ тэрээр улс төр, нийгмийн явдал, тэр дундаа большевик суртлын талаар юу ч ойлгодоггүй нусгай жаал, хөдөөний гэнэн амьтан аж. Цэргийн гайгүй мэргэжилтэн авч санхүү, засаг захиргаа гэх мэтчилэнгийн алсын хараа дипломат ёс шаардсан практик шинжтэй ажилд чигчийн чинээ ч ойлголт байсангүй12.

Монголын талаас гэх юм бол (хэрэв тэгж нэрлэж болбол) Хүрээний хоёр буриад эдэн дундаа гол үүрэгтэй байв. Эхнийх нь Цэдэн-Иш. Тэрээр өөрийн төрсөн суурин Гачитаар овоглож бас Гачитский гэх болжээ. Боловсролтой ухаалаг тэрээр буриадын үндэсний үзэлтнүүдийн хүрээлэлд багтдаг, Нармай Монголын үзлийг хатуу баримталдаг нэгэн байв. Гэвч тэрээр большевикуудтай үг хэлээ олчиж чаддаг учир цаадуул нь түүнийг өөрсдийгөө талархагч гэж үнэлэн Монголд зүтгэлийг нь ашиглаж болох юм гэсэн бодолтой үлдсэн. Харин шал өөр бодолтой нөгөөх нь монгол-буриадын хүрээлэлдээ их нэр хүндтэй, Зөвлөлтийн шинэ диваажингаас зугтан дүрэвсэн бусад буриадууддаа өөрийн нөлөөг ашиглан суурьшихад нь тусалдаг байв. Тэрээр 1920 оны дундуур Хүрээнд айлчилсан большевикуудын тусламжийн амлалтанд ихэд итгэж улмаар монголчуудыг голлон ятгасан байдаг.

Хоёр дахь буриад нь Цэвээн Жамсрано. Хэдийгээр Эрхүүгийн гимнази, Петербургийн Их сургуулиар боловсрол олсон профессор авч Нармай Монголын хатуу үзлээсээ болоод Оросын гэх бүх юмыг жигшдэг байжээ. Петербургт монгол хэлний багш байхдаа элдэв үймээнд оролцсон тул тэндээсээ зугтан 1914 оноос Хүрээнд амьдрах болжээ. 1915 оны Гурван улсын хэлэлцээнд Монголын талаас хэлмэрчээр орж байснаас гадна сэтгүүл ном эрхлэх, монголчуудыг гэгээрүүлэхэд чамлахааргүй их ажил хийжээ. ХХ зууны эхэн үед Орост дараалан дэгдсэн олон хувьсгал, үймээн самуунаас дайжин Монголд дүрвэсэн олон мянган буриад нарын дотор Жамсрано илт ялгарсан сэхээтэн байлаа. Харин тэрээр хэзээ ч нэгдүгээр эгнээнд нүүрэн дээр гарч ирэх дургүй, араас нь чиглүүлэхийг эрхэмлэх аж. Монголын бүх томчууд ялангуяа Оросын асуудлаар бол юун түрүүн Жамсраногоос зөвлөгөөн авдаг байжээ.

Хэрэв Хиагтынхан дунд Жамсрано байгаагүй бол Монголын цаашдын хувь заяа нэлээд өөрөөр эргэчих байсан байж болох юм. Монгол руу ямар ч шалтгаангүй зэвсэг техник, цэрэг арми оруулж улаан хувьсгал хийнэ гэдэг Г.В.Чичерин тэргүүтэй Москвагийн дипломатчдын хувьд Хятадад хандсан эрээгүй хэрэг болчих гээд байсан учраас л тэд Эрхүү, Дээд Үдийн большевикууд, Монгол- Төвдийн хэлтэс тасгийнхныг халуун хүслээс нь түр хазаарлан тогтоож байлаа.

Харин Хиагтад цугларсан большевикууд тусламж гуйж ирсэн монголчуудаар дүрвэгсдийн Засгийн газар байгуулуулах, тэр Засгийн газраараа тусламж гуйлгуулах, ингээд улаан цэрэг тусалж байгаа юм болж Монголд халдах, улмаар Николай хааныг хэрхсэн жишээгээр Богдыг түлхэн унагаад Зөвлөлийн засагт Монгол улс байгуулах бүх төлөвлөгөөг хийчихээд байв. Энэ бүхнийг нь Жамсрано ухуулан байж тогтоосон гэдэг. Монгол шиг хоцрогдсон, гүнзгий шашин шүтлэгтэй газар шууд ийм аймаар юм хийгээд унаж болохгүй гэдгийг ойлгох хүн өөр ч бас олджээ. Юутай ч Монголтой харилцаатай байж тэдний зан заншил, консерватизмыг ойлгодог хүн эрхбиш Дорнод Сибирийн хүн ардаас нэг бус олдох нь тодорхой.

Элбэгдорж Ренчино

Комиссар Монголд даан ч хангалттай олон байлаа. Коминтернийн албан ёсны төлөөлөгчөөр Турар Рыскулов хэмээх хасаг эхлээд иржээ. Араас нь Цэвээн Жамсрано, A.Старков, C.Нацов, Амгаев, ах дүү Баламсоо, Цэдэн-Иш Гочицкий нар, C.Борисов гэхчлэн илгээлтээр ирсэн буриадууд чухал алба хашиж байснаас гадна Зөвлөлтийн Элчин, бүрэн эрхт төлөөлөгч A.Васильев, нарийн бичгийн дарга B.Юдин нар төрийн гол үүрэг гүйцэтгэж байлаа. Энэ үед Дотоодыг хамгаалах газрын чекистүүдийн 45 хувь нь зөвлөлтийн сургагч байсан13 ба дарга нь Константин Баторун хэмээх Зөвлөлтийн буриад байв.

Гэвч энэ бүх комиссаруудаас давамгайлж төрийн эрх мэдлийг илүүтэй эдэлж байсан нь Дилав хутагт болон бусад олон хүний ажигласнаар14 Элбэгдорж Ренчино хэмээх нэгэн зөвлөлт буриад эр байлаа. Үнэндээ оросоор бол Элбэг Доржиевич Ренчино гэсэн нэртэй байсан бололтой15. Түүний нэр чухамдаа яаж бичигдэж байсан нь тодорхойгүйн нэгэн адил тэр өөрөө чухам ямар үзэлтэн, хэний даалгавраар ирж хэрхэн эрх мэдэл олж авсан нь эдүгээ болтол оньсого хэвээр. 1888 онд Оросын Буриадад малчны гэрт төрсөн гэх, 1910 оны үед Петербургийн их сургуульд суралцаж байсан, тэр үедээ коммунист болсон боловч удалгүй намаасаа гарч эсер намд орсон, Монголд экспедиц дагаж хэд хэд ирсэн ба дараахан нь Шумяцкий нартай хувьсгалт нууц байгууллагад зүтгэж явсан байх юм.

Мөн 1919 онд Дагуурт японуудын зохион байгуулсан Нармай Монголыг байгуулах хуралд оролцож "Гадаад хэргийн сайдаар" томилогдохоор Цэвээн Жамсрано хоёул яригдаж байсан сонин баримт хаа нэгтээ бийг үзэхэд яав ч улайрсан большевик биш, юутай ч нэлээд нөлөө бүхий нэгэн байсан бололтой. 1920 онд Дээд Үд, Эрхүүд очсон "ардын намын анхны долоог" зохион байгуулахад чухам л большевик намын Сибирийн товчооны дорно дахины улс түмний секцийн монгол түмний хэлтсийн ажилтан тэрээр монгол, орос хэлтэйн хувьд чухал үүрэг гүйцэтгэжээ. Мөнөөх долоог Ренчинотой ажил хэргээ зөвлөлдөж сууж танилцаж байх хэрэгтэй гэж Шумяцкий даалгаж байсныг16 үзэхэд тун ч итгэлтэй хүн байжээ. Тэрээр оросуудын бичиж өгсөн Монгол Ардын Намын эхэн үеийн ихэнхи бичиг баримтыг орчуулахын зэрэгцээ олныг өөрөө зохиож, Монголын үнэн сонинг ч гаргаж явав. Ажлаа сайн хийсэн тул дэвшиж Монгол-Төвдийн тасгийн дарга болсон ба өөрийн байгуулсан Монгол Ардын Намд гишүүнээр элсэж, 1921 оны 4 дүгээр сарын 3-ны тогтоолоор Монголын Ардын түр засгийн газрын зөвлөх түшмэлээр тохоогджээ17. Оросын ч биш, Монголын ч биш мөртөө аль алин нь мөн ч юм шиг энэ сөөлжүү байдал нь угийн залирхаг, дарангуйлагчийн бүх шинжийг биедээ агуулсан, хязгааргүй санаархалтай түүнд түргэн зуур эрх мэдэл олж авах бололцоо олгосон бололтой.

1990 оноос монголын коммунистууд өөрийн намын нэр хүндийг аврахын тулд тэр буриад нөхрийг эсер намын гишүүн байсан, Нармай Монголын үзэлтэн, Коминтернийг төлөөлж байгаагүй, ер нь сайн дураараа орж ирсэн хутган үймүүлэгч байснаас болж хамаг хэрэг буруу тийшээ эргэсэн гэсэн шүү юм ярьж Ренчиног харааж харлуулсан боловч үнэндээ түүний бүх үйлдлийг харах ахул тийм бишээр үл барам тэрээр монгол хүн бөгөөд МАХН-ыг үндэслэн байгуулагчийн хувьд Монголын төрийн дээд эрх мэдлийг эзэгнэхийн зэрэгцээ Зөвлөлт засгаас томилогдсон комиссар, сургагчийн хувьд давхар тоглоом хийж байх үүрэг авсан шинж илэрхий байдаг юм. Хэрэв цаанаасаа үүнийг мэдэж байгаагүй бол гагцхүү Монголын нам-төрийн удирдагчидтай төдийгүй зөвлөлтүүдийн илгээсэн бусад төлөөлөгч дарга сургагч нартайгаа эрх мэдэл булаацалдан, тэгээд бас үргэлж ялан дийлж байх бололцоо тэр нөхөрт дандаа заяагаад байна гэж юу байхав дээ. Тэрээр нэг талаас ирээдүйн Нармай Монголын "хаан" болох бэлтгэлээ хангаад байгаа ч юм шиг, нөгөө талаас Монголыг зөвлөлтжүүлж, улмаар СССР-ийн бүрэлдэхүүнд оруулах гээд байгаа ч юм шиг хоёрдмол тоглоом тоглож байсан бололтой. 1922 онд БХК(б)Н-ын Буриадын хороонд Монголын талаар бичсэн илтгэлдээ:

Монгол, Буриадын бүгд найрамдах улсын эдийн засгийг холбох замаар ойртуулах асуудлыг боловсруулан тавих цаг нэгэнт болжээ. Эдгээр асуудлыг цаг хугацааг нь тааруулж тавьж шийдвэрлэх аваас одоогийн улс төр, эдийн засгийн хөгжлийн үр дүнд Монгол нь зөвлөлтжих замаар эргэлт буцалтгүй орох ёстой ба ойрын ирээдүйд ЗСНБХУ-ын бүрэлдэхүүнд шинэ гишүүн болох нь дамжиггүй18 гэж бичсэн байна.

Тэрээр эхлээд эсер, дараа нь большевик болсон боловч нармай Монголын үзэл үргэлж сэтгэлд нь байжээ. Тэрээр большевик үзэлтэн учир Монголд нийгмийн их өөрчлөлт хийх эрмэлзлэлтэй байсны зэрэгцээ монгол хүний хувьд нармай Монгол улсыг сэргээн босгох тун их хүсэлтэй байж. Орос, Хятад хоёрын хооронд төвийг сахьсан, Швейцари маягийн бам
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение
Баруун-хада
ороошо


Зарегистрирован: Apr 16, 2006
Сообщения: 117
СообщениеДобавлено: 20.08.06, 05:34 +0000     Ответить с цитатой

К числу подлинных Героев бурятского и калмыцкого народов следует отнести полных кавалеров орденов святого Георгия и солдатской Славы. Можно ли их обнародовать? Кто знает?
_________________
Эксперт-это человек, который больше уже не думает;он знает. Фрэнк Хабаррд
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение
kapkataphaev
баймга ороошо


Зарегистрирован: Dec 04, 2004
Сообщения: 191
Откуда: ulan-ud
СообщениеДобавлено: 09.09.06, 09:37 +0000     Ответить с цитатой

buural писал(а):
Калмыцкий историк д-р Эренжен Хара-Даван. В советское время эмигрировал за границу.


философ, приверженец евразийского направления среди русского зарубежья
_________________
mongolia on my mind
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение Отправить e-mail
kapkataphaev
баймга ороошо


Зарегистрирован: Dec 04, 2004
Сообщения: 191
Откуда: ulan-ud
СообщениеДобавлено: 09.09.06, 09:43 +0000     Ответить с цитатой

Туяна писал(а):
«Гражданское мужество» бурятской женщины
Вице-спикер монгольского парламента не была на родине предков

Она входит в первую тройку топ-десятки монгольских политиков, ее называют золотым самородком страны. Оюн — первая женщина в Монголии, ставшая вице-спикером, бурятка по происхождению

Шесть лет назад она стояла у тела зверски убитого брата Зорига, которого называли основателем демократического движения Монголии. Через два года Оюн Санжасурэнгийн создаст Партию гражданского мужества — Иргуунэй зориг нам. «Зориг» переводится с монгольского как мужество.

Лондон меня не дождался
В ноябре 1998 года сотрудницу всемирно известной британской геологической компании «Рио Тинто», молодого доктора Кембриджского университета Оюн Санжасурэнгийн томили беспокойные предчувствия. Беспокоиться было о чем. Старенькой матери давно начали звонить неизвестные с угрозами: забирай своих неизвестно от кого рожденных метисов и уезжай из нашей прекрасной страны, если хочешь остаться живой. Главной причиной угроз было то, что ее средний брат Зориг вот-вот должен был стать премьер-министром страны.


Кто такая Оюн Санжасурэнгийн
• 1964 г. — родилась в Улан-Баторе.
• Окончила Карловский университет в Чехии по специальности «геология». Доктор Кембриджского университета.
• Увлекается альпинизмом. Имеет черный пояс
по каратэ.
• В 2000 году создала Партию гражданского мужества.
• 2004 г. — стала вице-спикером Великого Хурала
от демократических сил.
• Замужем. Муж — бизнесмен. Сыну Тэмулуну 1 год.


Зориг не успел им стать. Убийцы не побоялись прийти к нему в квартиру. Убивали с особой жестокостью. В прессе появились предположения: кто-то очень не хотел, чтобы Зориг возглавил правительство.
Угрожавшие их матери оскорбляли ее детей, имея в виду то, что в жилах Оюн и ее братьев смешалась кровь самых разных народов, трагически сведенных в Монголии историей.


Мать Оюн — Доржпалам — дочь известного советского географа Андрея Симукова, который первым составил множество географических карт Монголии. Его уважительно называли «шара Дамдинсурэн» (рыжий Дамдинсурэн). В 30-е годы Симуков отправил свою первую семью в СССР, опасаясь репрессий. Позже от немецкой женщины, работавшей в Улан-Баторе, у него родилась дочь, ее назвали тибетским именем Доржпалам. Ни мировое имя ученого, ни уважение простых монголов не спасли Андрея Симукова от расстрела в застенках НКВД. Мать отказалась от незаконнорожденной дочери, ее взяла на воспитание китайская семья, тоже давно обосновавшаяся в Монголии. Испытавшая на себе все тяготы детей репрессированных родителей, белокурая Доржпалам вышла замуж за человека со схожей судьбой — бурята Санжасурэна из Дорнодского аймака. Он тоже рано остался сиротой, когда его родителей расстреляли в период массовых репрессий против бурят. Дети — Баяр, Зориг и Оюн — с детства привыкли говорить на монгольском, русском и бурятском языках.
— Оюн производит впечатление очень мягкой и скромной женщины. О многом говорит тот факт, что о ней ничего не пишут в светской хронике и желтой прессе Монголии. Встречу для интервью Оюн назначила в здании фонда Зорига в субботу. Извинялась, что не может выделить время в рабочие дни. На встречу пришла одетой скромно, но со вкусом.
— Я думаю, что наша встреча не случайна, она словно подводит итог работы наших демократов. Десятого декабря этого года исполнится 15 лет, как появилось демократическое движение в Монголии. Этот Международный день прав человека в 1989 году первые монгольские демократы отметили скромной демонстрацией в 200 — 300 человек. Потом были демонстрации каждое воскресенье до тех пор, пока политбюро МНРП не подало в отставку. Пятнадцать лет назад молодым демократам казалось, что все быстро и радикально изменится. Реальная жизнь показала, через какие трудности и жертвы придется пройти, — вспоминает Оюн, с грустью перебирая фотографии брата.
Их много. Вот Зориг на первом митинге демократов, на регистрации Демократического союза, выступает на его первом съезде. В 1996 году прошли выборы, где он был избран депутатом Великого Хурала от родного Дорнодского аймака. Этот район населен преимущественно бурятами, эмигрировавшими сюда из России в разные годы. Политические соперники так и называли основателя демократического движения Монголии — рыжий бурят Зориг.
Стоя у его тела, Оюн поняла, что не оставит мать одну, их отец умер, когда ей было 17 лет.

Мы не пойдем другим путем
С гибелью Зорига многие его соратники впали в уныние. Начали просить Оюн, чтобы она участвовала в перевыборах в парламент по округу брата. Ей было очень тяжело принять решение. Она знала, что вынуждена будет оставить успешную карьеру и забыть о личной жизни. Пока она училась, и работала за границей, родная страна сильно изменилась, и не в лучшую сторону: дикий рынок вверг страну в кризис. Отвечая на вопрос, почему монгольские демократы решили возложить груз на хрупкие плечи женщины, Оюн медленно подбирает слова.
— Я была так далека от политики. Дорнодские земляки настояли, чтобы теперь их интересы в парламенте представляла я. В те дни было непонятно, что послужило причиной убийства брата — политические мотивы или что-то еще. Я была одной из немногих, кто был гарантией, что я чиста. Я правильно выразилась по-русски? Я имею в виду то, что не было понятно, кто убил брата — политические противники или завистники-соратники? Это был один мотив, но основной, чтобы я пошла в политику, — объясняет Оюн свой выбор.
Создание Партии гражданского мужества и фонда Зорига отнимало все время и силы молодой женщины. Только в прошлом году, в 39 лет, у нее появилась семья. И она познала счастье материнства, обняв сына Тэмулуна. Беременность и рождение долгожданного ребенка совпали с разгаром предвыборной парламентской борьбы. Это был страшный цейтнот для кормящей матери. Поэтому Оюн баллотировалась в парламент от одного из городских округов Улан-Батора. Она написала обращение землякам-дорнодцам с просьбой поддержать ее соратника, тезку своего брата, бизнесмена по имени Зориг. Прошедшие выборы в монгольский парламент были самыми необычными в истории страны: 36 мест получили демократы, 36 — коммунисты. Несколько независимых депутатов только усилили баланс политических сил.
— Получилась уникальная ситуация, когда никто не выиграл и никто не проиграл. Наша Партия гражданского мужества хоть и получила только два места в парламенте, вошла в состав демократической коалиции. Теперь я лидер фракции демократов в парламенте. Как видите, даже двумя голосами мы можем влиять на многое. Работы еще много, — говорит Оюн.
С ее приходом в законодательную власть в июле в монгольской столице открыл двери фонд «Женщины-лидеры». Вице-спикер Санжасурэнгийн вошла в его руководящий совет. Попутно она успевает заниматься фондом Зорига, который, помимо политической деятельности, выплачивает именные стипендии одаренным студентам.
— Я ощущаю себя буряткой, несколько раз в год езжу в Дашибалбар, на родину отца. В паспорте я — бурятка и очень хочу развивать экономические и культурные связи с родиной своих предков. Это в моих ближайших планах.

Олег Михайлов.

Улан-Батор — Улан-Удэ.



коммунисты с демократами бились в монголии
_________________
mongolia on my mind
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение Отправить e-mail
hangai
баймга ороошо


Зарегистрирован: Aug 27, 2006
Сообщения: 152
СообщениеДобавлено: 17.09.06, 04:32 +0000     Конкурс Буряад Унэн, посвященный жизни Ш.У. Аюшеева. Ответить с цитатой

14 сентября. Новости Бурятии. Республиканская газета «Буряад Унэн», в рамках мероприятий, приуроченных празднованию 85-летнему юбилею, объявила конкурс на лучшую публикацию, посвященную известному бурятскому общественному деятелю, воину, труженику, легендарному окинцу Шарлаю Аюшеву.
АЮШЕЕВ Шарлай Убушеевич (1885-1974). Родился 9 октября 1885 года в улусе Хурга Окинского хушуна в многодетной семье крестьянина-скотовода Убаши Аюшеева.
С юных лет отличался качествами лидера, смекалкой, необыкновенным мужеством и природной закалкой. В Бурятии стал известен в 20-30-х годах прошлого столетия как легендарный окинец, Ахын Ехэ Шарлэй (Великий Окинский Шарлай). Заслужил уважение и благодарность своих земляков-окинцев готовностью к бескорыстному служению Окинскому краю, её людям.
Возглавлял боевые действия против бесчинств вооруженных многочисленных отрядов анархистов на территории Тункинского и Окинского улусов в первые годы Советской власти. В 1922 году в одиночку пленил более двадцати вооруженных высших белогвардейских офицеров генерала Каппеля, осуществляющих прорыв в сопредельную Монголию через территорию Оки. Был представлен к высшей награде СССР ордену Красного Знамени, награжден именным оружием СНК Советской Республики.
Шарлай Аюшеев стоял у истоков образования Окинского аймака в составе Бурят-Монгольской АССР, был членом БурЦИК, многие годы руководил исполнительной властью аймака, в том числе в суровые годы Великой Отечественной войны. Принимал участие в организации работ по демаркации государственной границы СССР на вверенной территории, внес неоценимый вклад деле исследования минерально-сырьевой базы, флоры и фауны Восточных Саян ведущими геологами и учеными АН СССР. Избирался депутатом Верховного совета Бурят-Монгольской АССР первого созыва. В 1936 году был принят высшими руководителями СССР И.В. Сталиным, М.И. Калининым.
Награжден правительственными наградами СССР, удостоен именного оружия. В частности, орденами Боевого Красного Знамени (1967), Знак Почета (1936), медалями За трудовое отличие (1938), За победу над Германией (1946) и многих других. Имел огромный авторитет среди руководства Бурятской АССР.
Руководство республики ценило Шарлая Аюшева как настоящего лидера окинцев, обладающего чувством высокого гражданского долга, умением принимать точные решения. В Оке до сих пор ходят легенды о его необыкновенном мужестве, природной закалке, мудрости и доброте.
В Оке много легенд, былей и небылиц, сотканных из эпизодов жизни Шарлая Аюшеева. Он мог долгими вечерами рассказывать соседским детям улигеры про Абай Гэсэр-хана, часами вручную косить сено, купаться в ледяной проруби, месяцами находиться в зимней тайге без запасов теплой одежды и пищи. До последних дней своей жизни не утратил жизненной энергии, любви к родному краю, окинцам, стремился сделать их жизнь лучше. Родные помнят случай, летом 1973 года Шарлай Аюшев отказался от благоустроенного жилья в Улан-Удэ, представленного руководством республики, в пользу пострадавших от наводнения.
Скончался Шарлай Аюшеев в июле 1974 года в Кыренской больнице от ран, полученных в результате несчастного случая.
У Шарлая Аюшева была большая и дружная семья. Сегодня в Оке живут его многочисленные родственники, внуки, правнуки, праправнуки.
На протяжении многих лет большие полосы «Буряад Унэн» были посвящены эпмзодам из жизни Шарлая Аюшева. Первые публикации были датированы 30-40 годами. Авторами очерков, публикаций выступали известные журналисты Филипп Ильич Балдаев, Владимир Доржиевич Галсанов, Клим Дашеевич Тулуев и многие другие.
Судьба Шарлая Аюшеева, выходца из народа, живущего на окраинах страны, стала ярким примером беззаветного служения Отчеству.
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение
songool
соохор адуу


Зарегистрирован: May 21, 2004
Сообщения: 2359
Откуда: Ургэн Сухын хойноос бэшэ Хабтагай Туулын хаяанаас
СообщениеДобавлено: 20.09.06, 01:33 +0000     Ответить с цитатой

манай хэнтэй аймагай Биндэр сомоной эгээ ехэ алдар нэрэтэй сонгоол буряадууд

бывший премьер Д.Бямбасурэн ашавгад-сонгоол

посол в СССР с 1982-1991 доктор экон.наук Ц.Гурбадам сонгоол ноёхон угтай

племянница есаула Ванданова Найдангийн Цэвэлмаа. ашавгад-сонгоол кости бийбэлгэ.

бэшэ угтай алдар суутай буряадууд эндэ
http://www.khentii-binder.mn/sa.htm

энэмнай Биндэр сомоной вебсайт болоно.
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение Отправить e-mail Yahoo Messenger ICQ Number
Mongol_Ard
ахамад


Зарегистрирован: Jul 28, 2006
Сообщения: 946
СообщениеДобавлено: 20.09.06, 14:12 +0000     Ответить с цитатой

songool писал(а):

племянница есаула Ванданова бэшэ угтай алдар суутай буряадууд эндэ
http://www.khentii-binder.mn/sa.htm

энэмнай Биндэр сомоной вебсайт болоно.



http://www.khentii-binder.mn website is soo cute. I love it.

PS:- ene esaul Vandanov chin nogoo Baruun hyazgaariin Said Chultemiig horoogood, Hatanbaatart tolgoigoo avhuuldag uravsan hulgai mon uu. Ikh l muu nertei tovarish shig sanagdaj baina
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение
songool
соохор адуу


Зарегистрирован: May 21, 2004
Сообщения: 2359
Откуда: Ургэн Сухын хойноос бэшэ Хабтагай Туулын хаяанаас
СообщениеДобавлено: 21.09.06, 02:55 +0000     Ответить с цитатой

урвасан хулгай байсан уу, улаан коминтерний махны машинийг улаан голоороо тосолсон монголын зоригт хувуун байсан уу? туух харуулах ёстой сон.
гэтэл манай туухчид хуучины адил цагаантаны ходолгооний туухээс цэрвэж зугтаасаар л.

таний тэр магтаад байгаа Магсаржав чинь оороо бас л гайхмаар хачирхмаар сонин хун дээ.

тэгээд ч цултэмииг ванданов алсан биш.

Жалцаб Ванданов

нилээн дээр бичиж байсан юмаа тавьчия.

Жалсав Ванданов сонгоолын угай бэшэг
Байбэлгэ ясаны Ашавагад омогтой сонгоол буряад
Энэ омогтан халха монголын газар суужа байтараа Бушагта хаанай бусалгаанда 1683 оной гахай жэл хойшоо босхуулаар гарасан Молохааны хубууд Турчиг, Цаландай баатар хоёрын урэ садан болоно. Бичил хороололдо(Улаанбаатарда) суугша Тэрбиш авгайда угайни бэшэг бии. Тэрэ баса ашавгад омогтой байбэлгэ ясанай хун.
1. Балчин
2. Андрей
3. Буда
4. Ваандан
5. Санжасурэн
6. Шагдар
Шагдарын хубуудни 7. Жалсав (сагаан хаандаа унэншээр ябаад Хатанбаатарта ами эрэстэсэн тэрэ хун) , Дарма, Гарма, Бизьяа, Найданжав, Ваандан. Басагадни Дулам, Дулгар, Нансалмаа, Намжалмаа.
Эдэнэйхид муноо Чита можын Красночикойско районы Аца тосхондо суугшад байгаа лэ. Жалсав Ванданов хубуун академик Ринчен Бимбаевтай хамта Хяагтын ород-монгол сургуулида суражи дуургээ юм. Тиигээд хаанай 25 жэлын албанда мордожо алтан саатай погонтой прапорщик солотой бусажи ерээд нютагай басаган Пагматай гэрлэжэ суугаад сооргэни албандаа явахадни нютагай зон энэ дууг дуулаа гэлсэгш.
Баруун хашаа навтардаагуй
Барианайм хонгор байсаар байна
Баталасан нухэрни мартагдаагуй байна
Бараанхан зурхэндээ байсаар байна
Урда хашаа навтардаагуй
Уяанайм хонгор байсаар байна
Ушарсан нухэрни мартагдаагуй
Улаахан зурхэндээ байсаар байна
Зуун хашаа навтардаагуй
Зуузгэрхэн хонгормни байсаар байна
Зурхэнэй амараг мартагдаагуй
Зуудэ лэ зондэм байсаар байна.
Албандаа мордоходоо ээжыдээ алтан бугжэеэ оорынгоо бусэнэй хамта улдээжи (цонгоол ясатаны эртэны ёсон тиимэ байгаа гэлсэнэл) –Эжым бишье эрьежи ерэхэгуй бэзэ даа. Энэ алтан бугжээр минии хойноос буян хэгээрэй гэсэн гэдэг.
Барон Унгерний Монгол ороные эзэлжи хара хитадые үлдэн хоохэдэ энэ манай сонгоол Вандановамнай сугтоо ябажи барон ноёной тушаалаар баруун хизаарые сахиха сайдаар тохоогдожи Уляасатай гэжи муноо Забхан аймагай туб тэрэ хотодо ошожи сэрэглэн суусан байгаа. Тэрэ сагай монгол орондо худалдаа торгов хэжи суусан орос худалдаашан Алексей Бурдуковты уулзажи аюулы зугээр библиотекэ номын сан байгууласан байнал гэжи тэрэ оросые магтажи байсан гэнэл. Энэ мэдээнээс узэхэдэм тиимэшье яадагаа алдашасан амитан бэшэ байжи гэжи санадаг хумби. Хожомынь Б.Ринчен авагай Хэнтэй аймагийн хамниган зонуудые судалажи ябахадаа зорюун Жалсав Вандановай хугшэн эхэты ошожи уулзан золгожи байгаа ем сэн. Энэ эгээ ехэ эрдэмты хунэйм хундэлэжи байсан тэрэ хун манай “марксша-лениншэ” туухэшэнуудэй хододони харалуулжи бэшэдэгээс ехэ лэ ондооты шэг санагдаха. Монгол сайд Цултэмые хорложи алаба лэ гэдэг. Гэтэлэ минии харажи байсан номсоо тэрэ Цултэм гэгшые хитадын талые баримталагша гэжи бэшэсэн байдаг. Би буруу санажи байжашье болохоб. Тэхэдээ энэнь шухала бэшэ юм хада. Гансал юмэндэ харамсалты санагдана. Манай туухэ бэшэлгэндэ арадын хубисхалые ударидасан эхэ ороншодые лэ бэшээд нугоо таладынь сагаан хааны тугийн доор шажан турэтэй нэгэдэсэн нармай монголые байгуулахаяа ябасан олон минган монголшуудые юрэдоо бэшэнэгуй лэ. Сохом тэдэни угии сэм бол монголой сагаан сарые улаан сара болгохо гэжи тухоорээд байсан хитадын хара тумэн сэрэгийн гараас яажи гараха байсанбди? Сагаан сэрэгшэные лэ дарана гэжи улаан оросууд ерэсэн бшуу? Монгол уласта тусхаар тогтонил асарана гэжи хэлэжи ярижа байсаные советско россиин бэшэг баримтанаас бэдэрээдшьэ олохогуй. Монгол ороной тусхаар тогтонил бол сохомхон энэ халуун зурхэты ехэ эрэшуулы яса шусан дээрэ бососон бэлэй. Тиимэдээшье хоридугаар зуунай манай туухэндэ урбагшад хубисхалшад гэжи байхагуй. Тэдэнууд бугэдээрээ халуун амияа таа бэдинэй тулоо ургэсэн болоходоо тэдэнэйнгээ дурасхалые сэхэ шударгаар хундэлжи лэ байха ёсотойбди. Намайе заа байхадам аавамни Ванданов гэжи лэ дуудадаг байгаа сэн. Тиихэдээ би энэ хунэй тухай ехээр сонирхоо бэлэйб. Ринчен авагай Хяагтын ород сургуулида суражи байсан уеынгэнь тухай буряады нэгэ эрдэмтэ судаласан байхые тугаархан узэсэн бэлэй. Хяагтын архив юмэн соо сайншаг бэдэрибэлни есаул Жалсав Вандановай намтар туухэ тодорохо бшуу. Эрхэм нухэд юун гэжи бодонот?

эндээс оороо сайн харна биз дээ.

http://www.buryatia.org/modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=4880&highlight=%C2%E0%ED%E4%E0%ED%EE%E2

Бурятъ Чикойскаго хошуна Селенгинскаго аймака Ацинскаго сомона, эмигрантовъ Монголии в числе 60 юртъ, пока проживающихся в караулахъ Гурбан-Караул Кумыли и по реке Онону

Сем заявляем что в 1919 году в декабре месяце, были неожиданные события в нашей родине т.е. в Ацинском сомоне именно следующие. Граждане Верхнеудинскаго уезда Коротковской волости, села Асиновскаго 2 человека появились якобы делегаты от этих селений: Асиновское, Шимбиликское, Захарово и Фомичово с требованием сдавать оружие именно Алексей Кузьмин и Семен Ермолаев. В случае не исполнения их требования будет обьявлена гражданская война. На это мы ответили, вопрос этот будет обсуждено нашим сходом имеем мы быть с завтрашняго числа в 8 часов утра и согласия будет дать вам знать. Затем во время схода опять же приехали 12 человек в том числе Новодеревенский учитель и Цыбылов и Зиновей Козлов в вооруженном виде, без малейшего отлагательства исполнить предыдущее наше требование, на это мы убедительнейше просили дать нам отсрочку, пока мы доводим до сведения в хошуне и в станичное правление. Названные товарищи согласились на это с тем условием чтобы нарочного отправляем по ихним подводам говоря что они будут снабжены бланковым билетом для взимания подвода. Вследствии чего мы нарядили два человека и отправляли. Между тем промежуточно этих лиц задержали и арестовали в Красноярской волости. После чего на третьего ночь пришли наступать в вооруженном виде в числе 400 солдат под начальством тов. Попова в двух группах одна с верхней стороны а другая с нижней стороны и окружили улус. Открыли стрельбу по улусу и с криком “Ура” вошли в улус и также мы со страхом, открыли по ним огонь. От этого удара они отступили назад и назавтра же привезли наших 4 арестованных при сопровождений двух крестьян и заявили нам что, зачем проливаем кровь лучше же обойдемся мирно и заключим миролюбный договор. На это мы согласились. Для этой цели мы на завтра собрали сход, между тем во время нашего схода прибыли 11 человек вооруженных во главе их тов. Фильгин предлагая мирно сдать оружие и мы сдали оружие около 50 винтовок, в том числе берданы и трехлинейки и заключили миролюбный договор. Затем тов. Фильгин заявил следующие: дать 2 быка на мясо подводы на одне 10 подвод и еще раз собрать сход от каждаго дома по 1 человеку для обьяснения советскаго режима и выбора сомонноаго председателя. С согласием на это собрали сход. Сход продолжался до вечера затем во время схода опять явился тов. Фильгин 6 человеками. Через несколько часов вслед за ними карьером прибежали конные солдаты в числе 80 человек и окружили с домом. Переарестовали всех бурят и увезли в деревню Асиновку, заперли в училище. После чего на завтра же выехали на нашу сторону, около 120 вооруженных солдат половина их поехали грабить вверх по Чикою. Брали без разбори что попадалось, а другая половина вверх по Аце, также грабили. Затем во время грабежа избили двух стариков которые после побоя погибли. Склали на несколько десятков саней свои добычи, шубы 196 с хорошим мехом, крытые шелком, чичунчой и далинбой, 180 халатов шелковых, чичунчовых и прост. материй, 5000 руб. монет золотых и серебра, 20 золот. золота золотые кольцы и серебряные, часы золотые с цепочкой цена 120 рублей, Романовых кредитн. билеты 6000 рублей, женский наряд драгоценные камни, шапки бобровые, выдровые, соболевые, рысевые, лисьи и 110 с лишним лошадей 60 гол. рогат. скота на 70 лошад. сбруи, хомутов седелок, дуг. 30 телег 66 саней, хлеба зерна 1000 пуд, муки 500 пудов, 60 кож делан. не деланных 168 потников, седель 50 серебрянных и простых 17 швейных машин, 80 тулумов, 58 котлов 84 пудов мяса, 67 овчин, масла 8 пудов, жир 6 пуд. Затем через 3 дня после грабежа, опять же приехали несколько вооруженных солдат и арестовали 5 мальчишков и увезли туда же и оттуда уволили 12 человек после этого через день всех остальных бурят в числе 76 человек расстреляли и привезли на нашу сторону и закопали в одну яму.
При судебном осмотре произведенным мировым судьей 18 участка Макаровым при присутствии Бурятскаго представителя Ванданова и прочих, трупы оказались зверски убиты т.е. рублены топором. Руки ноги отрезаны и переломлены, привязаны по 2 по 3 вместе, глаза выкопаны, отрезаны уши носы и даже отрезана половая часть и все голые без рубах и штанов. В след за сим в последующих числах Мая месяца 1921 года выступил с наступлением отряд Тубанова из Монголии. Прибыв в местность Аца расстреляли 2 человека наших бурят признали их якобы участники большевиков. При отступлении этот отряд по силу оружия выдворил в Монголию около 60 семей не захватив ни какаих движимых и не движимых имуществ. Теперь же ощущаем весьма острые нужды терпям голод и холод, нагой и босой члены семейств состоит из стариков и старух, вдовы, женщины дети и сироты. Кругом лишено средством к существованию живут в шалашах в избушках в лесу и даже имеется несколько малолетних детей без призрений и родственников. Кроме того оставшиеся на нашей родине наши родственники буряты в особенности больных и не имевшие членов семейства как по слухам убиты зверством, сожжены в живом виде в числе 43 человек, мужчин, женщин и детей. Таким образом мы преживаем весьма тяжелые время и жизненное растройство с одной и с другой стороны. О вышеизложенном просим представителю Бурятскаго народа Цыдену Цыдыпову примите на себя труд ради великодушии и человеколюбви войти с ходатайством куда будет следует, заступиться крайне критическое положение наше. Добавляем, что в эту зиму т.е. 1922 года в феврале опять же прибыли из Мензинской станицы большевики под начальством Патраковым грабили следующие имущества: 17 коров 5 лошадей и остальные реквизировали от семиозерских бурят 300 голов скота и лошадей и разные хозяйственные вещи утвари и кроме того нас еще грозят что перебьем всех когда нибудь. И доходит до нас слух что они еще раз собираются сделать нападение, а мы находимся в весьма отчаянном положении. Кроме того из Кыринской станицы нападали на нас 8 большевиков под начальством Бурундуковского и путеводителем Цында Будаевым и реквизировали 5 лошадей и разные хозяйственные утвари.

Неграмотные граждане
Ранга Жигжитов, Абида Дармаев и Ринчин Дармаев, Цыбик Зориктуев, Даши Цоктоев, Гумбе Шарапов, Цыбик Болоев, Бато-Мунко Долотов, Доржи Зориктуев, Самбу Шандаржеев, Самбу и Ванчик Банзаракцаев, Лубсан Цыренов, Лубсан Тугутов, Гарма Аюшеев, Чагдур Цыбиков, Бато Очиртаров, Агван Баинов, Аюши Мункуев, Цыбик Дугаров, Цыбик Доржиев, [б][у]Балжит Вандановой[/у][/б](тэр Вандановын эжы)
, Сыбжит Доржиевой, Балжит Намсараевой, Пагма Шандапов, Ханда Галдановой, Балма Болоевой, Пагма Бальчиновой, Даре Цоктоевой, Долма Юмсуновой, Юмжир Зандановой, Дарима Очировой, Сагандаре Бухугуловой, Санжа Долодоевой, Дулма Шойдоржиевой, Дулма Бадмаевой, Намсалма Зориктуевой, Намсалма Чикановой по личной просьбе расписался Боди Намсараев
Расписался Бадма Очиров

По старомонгольски
Бытэд Цырэндоржиин
Цэрэн Цэбэгиин
Ринчин Сандагиин
Шагдор Доржиин
Тамжид Паавелын
Дэжид Батын
Гынэн Санжиин
Цырма Гармаин
Эдэнарын бэчиг улэ мэдэх тула нюурын гуйлтаар гарнуудые оорын гартай табисан
Бадма-Самбу Цыбэгдоржиин

1922 года февраля 30.

(Национальный Архив Монголии. Материалы бурят-монгольского центрального комитета. Фонд 37 Д-1 ХН 27 стр 1-4)
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение Отправить e-mail Yahoo Messenger ICQ Number
Batmangaadai
баймга ороошо


Зарегистрирован: Jul 22, 2003
Сообщения: 212
СообщениеДобавлено: 21.09.06, 06:36 +0000     Ответить с цитатой

Vandanov tsagaantnuudiin gar hul baisan gedeg n ergelzeegui shahuu yum bish uu? Hatanbaatriin durtgal, Choibalsangiin durtgal, partizan tserguudiin durtgal gm-d tegeed l bichsen baih yum. Tegeed ch tsagaantnuudiig dagaad buriad mongol 9 shidiin humuus helmerchilj tuslaj yavsan n nuuts bish shuu dee. 90 onii uil yavdlaas hoish buh tuuh uurchlugdunu ch gej yu baihav dee.
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение
songool
соохор адуу


Зарегистрирован: May 21, 2004
Сообщения: 2359
Откуда: Ургэн Сухын хойноос бэшэ Хабтагай Туулын хаяанаас
СообщениеДобавлено: 22.09.06, 05:17 +0000     Ответить с цитатой

Batmangaadai писал(а):
Vandanov tsagaantnuudiin gar hul baisan gedeg n ergelzeegui shahuu yum bish uu? Hatanbaatriin durtgal, Choibalsangiin durtgal, partizan tserguudiin durtgal gm-d tegeed l bichsen baih yum. Tegeed ch tsagaantnuudiig dagaad buriad mongol 9 shidiin humuus helmerchilj tuslaj yavsan n nuuts bish shuu dee. 90 onii uil yavdlaas hoish buh tuuh uurchlugdunu ch gej yu baihav dee.


Tsagaantany gar hul uu? narmai mongoliin armiin neg hesegiig tolgoilj uls eh ornoo cho'loolj bna gej barontoi niilsen hun uu?

ter surhii magsarjav chini nileen sonin hun sh dee. jishee ni bid nar Dambiijaag huniig amidaar ni zurhiig ni sugalsan aimshigati hargis ene ter geel bicheed baidag, tegvel yaagaad Magsarjav adilhan hunii zurh amidaar ni sugalj (ene tohioldold Vandanovyn) tugaa tahisan baihad ene tuhai ter surhii surtal uhuulgyn kinond gardaggui bilee? Yaagaad gevel tsagaa olj ulaany tald orson bolohoor ter. (tegeed ch diilsen ulaantan yu ch gej bichsen yum bilee yalagchid tuu'hiig bichdeg gej.)

Bi baron ungern sain en ter geh geegui, zugeer tsagaantan dotor mongol ulsyg manduulaya gej yavsan hun olon bii shuu gej heleh gesen yum.
Vandanovyn huvid o'rgoson tangaragtaa unench yavna gej l helsen, Er hun neg l tangarag o'rgodog. urvaj nitsah ni hasagiin zan bish.
Вернуться к началу
Посмотреть профиль Отправить личное сообщение Отправить e-mail Yahoo Messenger ICQ Number
Показать сообщения:   
Начать новую тему   Ответить на тему    Список форумов Сайт бурятского народа -> Соёл түүхын шуулган Часовой пояс: GMT - 3
На страницу Пред.  1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ...9, 10, 11, 12, 13  След.
Страница 5 из 13

Поставить закладку
Версия для печати (вся тема целиком, трафик!)

 
Перейти:  
Вы не можете начинать темы
Вы не можете отвечать на сообщения
Вы не можете редактировать свои сообщения
Вы не можете удалять свои сообщения
Вы не можете голосовать в опросах
soyol.ru - всё о культуре и искусстве Бурятии




Рейтинг@Mail.ru