minkultrb.ru мэдээсэнэ

Добавлено: 29.12.11, 15:03 +0000

Болот Ширибазаровай «Волшебная страна предков» гэһэн шэнэ зүжэгтэ Буряад драмын театр урина

Болот Ширибазаровай «Волшебная страна предков» гэһэн шэнэ зүжэгтэ Буряад драмын театр урина
Алханын үльгэртэ орон тухай бэшэгдэһэн энэ зүжэг гансахан үхибүүдтэ зорюулагдаһан үльгэр бэшэ гээд, авторынь Б. Ширибазаров хөөрэнэ. Буряад драмын театрай тайзан дээрэ табигдажа байһан энэ зүжэгые харагшад өөһэдөө хаража сэгнэнэ бэзэ гэжэ найданабди. Зүжэгэй найруулагша Баярма Жалцанова.

«Тивиком» телекомпаниин мэдээжэ журналист Болот Ширибазаровые Буряадта һайн мэдэдэг болонхой. Гэбэшье энэ залуу журналист, гансашье олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдтэ эрхим хүдэлдэг бэшэ, тэрэ мэргэжэлтэ драматург болоно. Болот Ширибазаров – Екатеринбург хотодо, нэгэ хүнэй һуурида 40 хүнэй хабаадаһан шэлэлгын конкурсдо хабаадажа, суута драматург, режиссер, актер, уран зохёолшо Николай Колядагай һургуулида ороһон байна. Николай Колядагай байгуулһан һургуули мүнөө үедэ хэдэн залуу мэдээжэ, эрхим драматургнуудые һурган гаргаа, тэдэнэй найруулганууд Росси дотор журналнуудта хэблэгдээ, пьесэнүүдынь түб хотонуудай театрнуудай репертуарта оруулагданхай.

Буряад драмын академическа театр ерэхэ жэлэйнгээ репертуартай танилсуухадаа, Дашарабдан Батажабайн бэшэһэн «Төөригдэһэн хуби заяан» гэһэн трилогиин «Сострадание» гэһэн үргэлжэлэл байха гээд мэдүүлээ. Энэ үргэлжэлэлэй автор – Болот Ширибазаров болоно. Энэ ушараар залуу драматургтай уулзажа, зохёохы ажал тухайнь дэлгэрэнгы хөөрэлдөө хээбди.

— Николай Колядагай һургуулида ороходоо, ямар зохёолоо дурадхаа болонош? Бэлэн найруулга байгаа гээшэ гү?

— Үгышье һаа, хэзээ бэшэжэ эхилээ гээд асууна гут? Нэгэдэхи класста һуража байхадамни, багшамнай Шэнэ жэлэй зүжэглэмэл наада зохёогты гээд даабари үгөө бэлэй. Би ехэ дуратайгаар нэгэ найруулга бэшэжэ, тэрэнээ гурбан нүхэд хүбүүдээрээ наадан харуулжа, ехэ магтаалда хүртөө бэлэйбди. Шэтэ хотын тайзан дээрэ харуулхыемнай эльгээхэ байгаа, тиихэдэнь бидэ тоомгүй ябадал гаргажа, найрта хабаадаагүйбди. Тиихэдэл, тэрэ «зохёол» бэшэжэ, түрүүшынхеэ «амташаа» бэшэгүб. Һургуулияа дүүргэжэ байхадаа, гэнтэ шүлэгүүдые бэшэдэг, гитара дээрэ тэрэнээ дуулаха дуратай болооб. Шагнадаг нүхэдни баһал боломоор сэгнэлтэ үгэхэ. Энэ дуратай хэрэгни саашадаа сэрэгэй алба гарахадам, тон лэ ехэ туһа хүргөө. Приаргунск шадар алба гарахадаа, армиин «аха захатан» намайе шүлэг бэшэдэг гэжэ мэдээд, сэрэгэй албан тухай, өөһэд тухайгаа магтаал үреэл захидаг болоо. Тэрэнииень ехэ зобонгүй, түргөөр дүүргэдэг байгааб. Сэрэгэй албанда ябаһанай мүрөөр үндэһэлэн бэшэһэн «Прощай, Маньчжурия!» гэһэн пьесэ Николай Колядагай һургуулида ороходоо, багшадаа харуулһан байнаб.

— Николай Колядагай һургуули гээшэ ямар бэ?

— Маанайдай бэшэһэн найруулгануудыемнай өөһэдтэмнай уншадаг һэн. Тиигээд суг хамта һуража байһан нүхэдэймни зохёолнууд минии һанамжаар, боломоор, ехэ һайн бэшээтэй гэжэ һанахадам, хайра гамгүй шүүмжэлэл хэдэг һэн. Тэрэнь мүнөө тон лэ удха шанартай гэжэ һанадагби.

— Гол түлэб Уралда, түб хотонуудай хэблэлээр зохёолнуудшни гараһан байна гү?

— Тиимэ. «Урал», «Уральская новь» гэһэн журналнуудта минии пьесэнүүд хэблэгдээ, Уралай драматургнуудай суглуулбари соо нэгэ хэды пьесэнүүд ороо һэн. «Новая драма» гэһэн Уласхоорондын фестивальда «Прощай, Маньчжурия!» гэһэн пьесэмни театрта табигдаа. Бусад олон конкурснуудта хабаадааб, «Евразия – 2007» гэһэн конкурсын лауреат болоноб. үнэхөөрөөл, намайе Уралай драматург гээд олонхид тоолодог бэшэ гү.

— Буряад драмын театрай тайзан дээрэ шинии пьесэ табихадань, Буряадай драматург гээд хэлэдэг болохобди, заатагүй. үшөө ямар зохёолнуудые бэшэһэн байна. Юун тухай?

— Хоёр жэл Агадаа хонишоноор хүдэлһэм…

— … тиибэл таамнай сэхээтэншье, юрын хара ажал хэжэ гараһан хүндэтэй хүн ха юмта? Ажабайдал гээшые алишье талаһаань хаража үзэжэ туршаһан…

— Уг гарбалаараа эжы абамни Агын юм. БАМ-ай Хуушан Чарада һургуулида ороһомби, Могойтодо һураһамби. Нэгэ үедэ түрэлхидни Агаяа һая бусажа ерээд байхадаа, фермерскэ ажахы байгуулаа. Тиихэдэнь абатаяа хони харааб. Тэрэ үедэ гэрэй ан амитанай абари зан шэнжэлжэ, монгол-буряад үүлтэрэй нохой тухай ехэ һонин мэдээнүүдые дуулаһан байгааб. Саашадаа энэ хүдөөгэй ажабайдалһаа үндэһэлэн «Великий Чабан» гэһэн туужа бэшээ һэм.

— Буряад зомнай шинии бэшэһэн зохёолнуудые һонирхожо уншаха байха. Буряад орондо зохёолнуудшни хэблэгдээ гээшэ гүш?

— Өөрын ном гараадүй. Тэрэ болотор үды гэжэ һананаб, үшөөл «ургаха» хэрэгтэй. «Байкал» журналда «Прощай, Маньчжурия!» гэһэн пьесэмни гараа һэн. «Вершины» гэһэн журналда «Великий Чабан» хэблэгдээ һэн.

— Тиибэл «Сострадание» гэһэн найруулгын түүхэ хөөрэхэ болонош?

— Буряад драмын театрай уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ Сергей Дондокович Бальжанов түрүүн «Төөригдэһэн хуби заяан» гэһэн роман мүнөө үеын пьесын хэмжээндэ таруулжа, тэрэтнай 20-ёод хуудаһанай хэмжээн болоно, дурадхал оруулаа һэн. Энэ даабаринь намда ехэ хүндэ байгаа. Би тиимэ ехэ дүй дүршэлтэй зохёолшон бэшэб, иимэ ехэ хэмжээнэй, үйлэ удхаараа хэдэн үе харуулһан зохёол бага, хуряангы болгохо гээшэ хүндэ хэрэг. Хэды дахин һанаагаа буураһанаа мэдүүлхэдэмни, Сергей Дондокович хүхеэн дэмжэжэ, шоглон һагад намайе дэмжээ, дүнгөө. Тиигээд нэгэтэ, уран зохёолдо хабаатай зон намайе ойлгохо бэзэ, гэнтэ һанаандамни, сэдьхэлдэмни ами ороһон мэтэ болоод, одоол бэшэхэ туладаа эдеэшээ болоно гүб, долоон хоногой туршада «Сострадание» гээд үргэлжэлэл бэшээб. Эндэ юрын уншагшын нюдөөр, сэдьхэлээр бэшэ, литератор хүнэй нюдөөр ажаглан хүдэлхэ баатай байгааб, тэрэтнай тад ондоо хандаса болоно. Дашарабдан Одбоевич аргагүй эрмэлзэл ехэтэй, хүсэтэйгөөр бэшэдэг хүн байгаа ёһотой, тиимэһээ тэрэ зохёолой гуримаар бэшэ, өөрын ехэ һанал хүсэлөөр бэшэһэн байна. Зарим газарта буруушаахааршье, али гү тааража зохилдуулагдаагүй үйлэнүүд байна гэхээр, теэд бүхы дээрээ үнэхөөрөөл иимэ зохёол Буряадтамнай байха ёһотой, байһаниинь омогорхомоор.

— Хэн түрүүн мэдээ гээшэб, зохёол дүүрээ гэжэ?

— Түрүүн хэзээшье түбэгтэй байгаа. Романай али нэгэ вариантнь болог гээд харуулхаб гэжэ һанааб. Тэрэ зуураа абадаа хонходожо, дуулгаа, һанал бодолоороо хубаалдааб. Тиихэдэмни абамни намаяа дэмжэжэ: «Ши энэ зохёол бэшэхэ эрхэтэйш. Угаараа дүтэ түрэл хадаа». Минии хүгшэн аба Дашарабдан Одбоевичтой түрэһэн аха дүүнэр болоно. Абамни – Баяр Гомбоевич Ширибазаров Могойтодо соёлой байшанда уран зураашанаар хүдэлдэг, арадай театрай эдэбхитэн, тиимэһээ театрта, уран зурагта ехэ шуналтай. Абын хэлэхэдэ, зүрхэтэйгөөр Буряад драмын театр абаашаб. Тэндэ худсовет зүбшэн хэлсэжэ, зохёолыемни репертуартаа абаа.

— Эндэ һая Шэнэ жэлэйнгээ репертуар тухай Сергей Бальжанов хөөрэхэдөө, ерэхэ һайндэртэ шинии зохёоһон найруулга мүн лэ табигдаха гээ бэлэй? Шэнэ жэлэй зохёол бэшэһэн болоно гүш?

— «Сострадание» бэшээд байхадаа, сэдьхэлдэмни ехэл урматай, үшөөшье бэшэхэ зориг түрөө. Тиихэдээ энээхэн агшам зуураа алдахагүйнь тула, тэрэ нэгэ «амин дээрэ» ябаа хадаа гээд, Сергей Дондоковичто дүтэлжэ, саашаа зохёохо хүсэлөө мэдүүлээб. Тиин «Волшебная страна предков» гэһэн үхибүүдтэ зорюулагдаһан үльгэр бэшээб. Алаханын үльгэртэ орон тухай зохёолни гансашье хүүгэдтэ зорюулагдаа бэшэ гээд һанагдана. Теэд Шэнэ жэлдэ хүн зон минии найруулга сэгнэнэ, шүүмжэлэл үгэнэ бэзэ.

— Журналистаар мүнөө хүдэлхэдэшни, хэзээшье драматургын һургуули өөрын нүлөө үзүүлнэ?

— Николай Колядагай һургуулида үдэрһөө үдэртэ заажа зүбшэжэ байһан уран зохёолой гурим мэдэхэ байхада, нээрээл, намда бусадһаа булюу дээрэ гэжэ һананам. Ямаршье үйлэ хэрэгтэ, ушарта өөрын герой, тэрээн тухай хэлэһэн хөөрөөн байха ёһотой. Тиимэһээл тэрээн дээрэһээ үндэһэлжэ мэдээсэл гү, алишье багахан сюжет хэхэдэмни, зондо һонирхолтой байха гэжэ һанадагби.

— Мүнөө сагаар Буряад орондомнай мэргэжэлтэ драматургнууд үсөөн гэхэдэ болохоор. Геннадий Башкуев һүүлэй үедэ жэшээтэ болоод байна.

— Геннадий Башкуев Буряадай уран зохёолой тон лэ хүндэ, хатуу сагай тохёолдоод байхада, уран гуурһаяа хаяагүй, олзын хэрэг эрхилжэ ябаагүй байһаниинь баярламаар. Сагай ошоходо, энэ хүнэй үүргэ бүришье сэгнэгдэхэ, театрай түүхын нэгэ ехэ үе, тодо гэршэ боложо гараха байһаниинь эли. Хубилалта сагай үедэ уран зохёолдо, театрта бэеэ сум зорюулха гээшэ хүндэ, тиибэшье энэ шэглэлээр хүдэлһэн зон гэдэргээ сухаряагүй, урмаа алдаагүй, урагшаа дабшаа. Энэ хадаа зохёолшодой, артистнуудай, режиссернуудай аша габьяа, үнэн сэхэ эрмэлзэлыень гэршэлнэ.

— Саашадаа уран зохёолой харгыгаар дабшаха хүсэл һанаан байна ёһотой. үшөөшье ерээдүй зохёолой образнууд, геройнууд һанаанда мүндэлнэ гү?

— Буряад арадайнгаа түүхэ шэнжэлэн үзэхэдэ, һонин, Агын тойрогой, Буряад ороной. Гэбэшье би уран зохёолшон болохоб гэһэн эрмэлзэл үгыб, ондоо зохёохы харгышье байхадаа, магад. Уран зохёолшон болохын тула, зохёолшон гээд хэлүүлхын тула нилээн һуужа бэшэхэ хэрэгтэй. «Сострадание» гэһэн найруулгын үргэлжэлэл бэшэбэл, баһал һонин байха һэн. Мүнөө намайе Дашарабдан Одбоевичтой зэргэсүүлжэ магад, харин би өөрын харгыгаар дабшана бэзэб, иимэ суута хүн минии түрэлэй хүн гэжэ хэлэхэ эрхэтэйб, омогорхоноб.

— Шэнэ жэлээ һайнаар угтажа, ажалдаа амжалтатай, гэр бүлэдөө эбтэй эетэй, золтой ажаһуухыешни хүсэнэбди.

“Волшебная страна предков” гэһэн зүжэг декабриин 26-һаа 31 болотор, мүн январиин 3-һаа 8 болотор Буряад драмын театрай тайзан дээрэ наадагдаха гээд уншагшадтаа һануулая.

29 Декабря 2011 Автор: Ешигма Цыбенова хөөрэлдэбэ
http://www.minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=429
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 16.01.12, 13:08 +0000

БУДАМШУУ

Үндэһэн буряад драматургиин алтан жасада ороһон Цырен Шагжинай «Будамшуу» гэжэ зүжэг дахинаа табигдаба. Гүрэнэй Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын академическэ театр энэ зүжэгтэ эрьежэ хандахадаа, алишье үе сагта доторойнгоо шанарые алдаагүй, харагшын сэдьхэл эзэлхэ хүсэеэ буураагүй энэ зүжэг үшөөшье хэдэ дахин табигдаха байха гэһэн найдалаа мэдүүлнэ.

Ушар юуб гэхэдэ 1 000 гара дахин тайзан дээрэ наадагдаһан «Будамшуу» арадайнгаа алишье сагта мүнхэ байдаг шог зугаа, сэсэн мэргэн үгүүлэлнүүдые ургажа гараһан шэнэ үедэ дамжуулха үшөө нэгэ арга болоно гээшэ. Тэрэ мүртөө буряад зохёолой алтан жасада ороһон энэ зүжэг (зохёол) бусад зүжэгүүдһээ ута наһатай байха хубитай байба гээшье һаа алдуу болохо аал? Сагай байдал тэрэ үеынхидэ ороходоо тиимэ ехээр хубилшоошье гэхэнь хайшаа юм, эдэ мүрнүүдые уншажа һууһан хүнүүд минии юун тухай хэлэхэеэ һанаһые ойлгохо байха. Үнэн сэхэ ябадал гэжэ хомор, мэхэлхэ, хулгай хэхэ ушар, тонуул, дээрмэ дэлгэрэнхэй…
Энэ зүжэгые найруулан табиһан Туяна Бадагаева арадайнгаа шогтой хүхюу аяг зангуудые харуулан, урда табигдаһан зүжэгүүдые ехээр дабтангүй, шэнээр табиха шухала гэжэ хэлэнэ. Гэбэшье хабаадаха зүжэгшэдэй ондоо болоошье һаа, наадаха нюурнууд тэрэл хэбээрээ ха юм даа. Тиимэһээ харагшадай һанамжа асуухада: «Энэ ехэл тааруухан, зохидхон зүжэг болоо, театраймнай һайн һайн артистнар наадана, һониншье, хүхюушье байна, хүгжэм, дуу шуун… Энэ зүжэг тайзан дээрэ табигдахаяа болиһоор ехэшье үни болоогүйл даа, хаража һуухада Чимит Ринчинов, Михаил Елбонов, Доржо Сультимов болон бусад тархи соогуур эрьелдээд,.. эжэлүүдгүй зэргэсүүлгэнүүд ерэжэ зобооно», – гэхэ мүртөө, ехэл һайшаажа байһанаа мэдүүлнэд.
Зүжэгэй гол нюурнуудта Россиин арадай артист Марта Зориктуева, Буряадай арадай артист Зоригто Ринчинов, Буряадай габьяата артистнар Сэнгэ Ломбоев, Болод Динганорбоев, Солбон Субботин, Баяр Бадмаев, Саян Аюшеев, артистнар Оюна Тудупова, Гульнара Будаева болон бусад нааданад.
Нэгэтэл тайзан дээрэ гараһан хойноо энэ зүжэгнай үргэлжэ ябажа байха, байгша оной нэгэдүгээр һарын арбан дүрбэндэ, хорин юһэндэ ерээрэйгты, саашадаа манай соносхолнуудые анхаржа байгты, танил, түрэл Будамшуутайгаа уулзажал байхат.

16 Января 2012 Автор: Н. Шабаев
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=473
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 16.01.12, 13:10 +0000

БУРЯАД ТЕАТР 2012 ОНДО

Улаан-Үдэ хотын олон тоото театрнуулай нэгэн болохо, анхан тогтоһон үеһөө мүнөө хүрэтэр арад зондоо үнэн сэхээр алба хэжэ байдаг үндэһэн театрнай – Гүрэнэй Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ академическэ театр мүнөө театрайнгаа 80-дахи хаһые нээгээд, амжалта түгэс ажаллажа байна. Театрай репертуарта зүжэгүүд олон, таанар олон харагшаднай энээниие һайн мэдэжэ байнат. Гаража ерэһэн 2012 оной туршада ямар шэнэ зүжэгүүд театрай тайзан дээрэ табигдахаар түсэбтэ ороод байнаб гэжэ мэдүүлэе.

1. Театрай арадай аман зохёолой «Дэнзэ» бүлгэмэй дуушад Цыден-Еши Бимбаев Сэсэгма Дондокова хоёрой дуунай концерт январиин 25, 26-нда үнгэрхэ. Залуу артистнараа дэмжэжэ Россиин габьяата артист Дамбадугар Бочиктоев дуулалсаха байха.

2. Февралиин 23-һаа захалаад заншалта Сагаалганай наадан эхилхэ. Энэ жэлһээ буряад угсаатанай дүрбэн ехэ угуудай (Хори, Хонгоодор, Алайр, Боохон) нааданууд тайзан дээрэ дэлгэгдэхэ, энэмнай дүрбэн жэлэй Сагаалганда удаа дараалан харуулагдаха. Мүнөө жэл – Хори буряадай наадан. Нааданай зохёогшо болон найруулагша – Туяна Бадагаева.

3. Япон зохёолшо Ясиро Сейити гэдэгэй бэшэһэн «Гротески Хокусая» гэжэ зүжэгые Буряад Республикын габьяата артист Баста Цыденов март һарын һүүл багаар табихаар бэлдэжэ байна.

4. Май һарын гурбадахи арбанаар республика дотороо мэдээжэ болоһон залуу найруулагша Олег Юмов Карло Гоцциин «Принцесса Турандот» гэжэ зүжэг табиха.

5. Тииһээр, июлиин хахадаар, залуу уран зохёолшо Болод Ширибазаровай «Энэрил хайра» гэһэн зүжэг табигдаха байха. Энэ зүжэгөө агууехэ уран зохёолшо, олон жэлнүүдэй туршада театраймнай уран зохёолой таһагые даагшаар ажаллажа ябаһан Дашарабдан Одбоевич Батожабайн түрэһөөр 90 жэлэй ойдо манай театр зорюулна.

6. Октябриин һүүлээр мүн лэ залуу уран зохёолшо Галсан Нанзатовай бэшэһэн «Тихий Булат» гэжэ зүжэг табигдахаар хүлеэгдэнэ.

7. Ноябриин эхеэр театраймнай анхан байгуулагдаһанһаа хойшо үнгэрһэн 80 жэлэй ойн һайндэртэ зорюулагдаһан хэмжээ ябуулганууд үнгэрхэ. Эндэ концерт-нааданууд, зүжэгүүд байна ааб даа.

8. Декабриин һүүлээр заншалта ёһоороо бишыхан харагшадтаа үльгэр, онтохо дурадхахабди.
16 Января 2012 Автор: Н. Шабаев
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=475
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 16.01.12, 13:15 +0000

АРТИСТЫН ОЙН БАЯРАЙ ҮДЭШЭ

Жэлэй дүүрэжэ байхын хирэдэ, онсолон хэлэбэл 2011 оной декабриин 23-нда, Россиин арадай артист Нина Токуренова олон удаан жэлнүүдэй туршада ажаллажа гараһан театрайнгаа тайзан дээрэ түрэһэн үдэрөө тэмдэглэбэ.

Агууехэ Шекспир хэлээ:
“Бүхы дэлхэй – театр!”, – гээд.
Газарай хүрьћэндэ унагааха,
Тэнгэри хүрэтэр үргэхэ,
Энеэлгэжэ садхааха,
Эльгэ, сэдьхэл хайлуулха –
Энэл даа
Эди, шэдинь театраймнай!
Россиин искусствын габьяата ажал ябуулагша Владимир Кондратьевай табиһан, эдэ үгэнүүдээр эхилһэн зүжэглэмэл наадан-үдэшэдэ үнгэрһэн жэлнүүдэй туршада артистын бэлигэй гэршэ боложо ябаһан Улаан-Үдымнай харагшадай, хотын айлшадай олоороо орожо ерэһэн гайхалгүй. Засагай зургаанай, Буряад драмын театрай, тоонтонь болохо Ахын аймагай, республикын бусад аймагуудай түлөөлэгшэд тайзан дээрэ гаража, үнэн сэдьхэлэй амаршалгын халуун үгэнүүдээр дуратай артистынгаа дали жэгүүрнүүдые үргөө, амгалан байдал, аза жаргал үреэгөө.
Н. Токуренова театрта ажаллажа байха үедөө наадажа ябаһан зүжэгүүдһээнь хэһэгүүдые наадаба, тиихэдэ нютагайнь мэдээжэ дуушан Бадма Габанов домог дуулажа үдэшые нээһэн байгаа.
Республикын арад зондо мэдээжэ зүжэгшэд, дуушад, онсолон хэлэбэл Михаил Елбонов, Дамбадугар Бочиктоев, Болод, Жаажан Динганорбоевтан, Театрай «Бүргэд» бүлгэм, Намхайн Мөнхзул, Билигма Ринчинова, Доржо Шагдуров, Дандар Бадлуев, Сэдэн-Ешэ Бимбаев, Сэсэгма Дондокова болон бусад уран бэлигтэн энэ үдэшын шэмэг боложо, сугларһан зоной сэдьхэл хужарлуулаа, баяраа үнгэргэжэ байһан артистын нэрэ һүлдые үргэжэ, тэрэниие дуратай харагшадайнь нюдэн дээрэ дэмжэбэ гээшэ.

16 Января 2012 Автор: Н. Шабаев
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=474
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 24.01.12, 18:29 +0000

Николай Дамдиновай 80 жэлэй ойн баярые угтуулан

Арюун тоонто нютагаа, аажам дуугаар магтан зохёохы ажалай үндэр орьел өөдэ дабшан гараһан Буряадай арадай поэт, Максим Горькиин нэрэмжэтэ Гүрэнэй шангай лауреат Николай Дамдиновай түрэһөөр 80 жэлэйнь ойдо зорюулагдаһан хэмжээ ябуулганууд ниислэл хотодомнай, түрэһэн тоонто Хурамхаан нютагта эмхидхэгдэхэ байна.

— Эсэгынгээ ойн баярта зорюулжа, республиканска типографида уран зохёолнуудайнь гурбадахи боти ном хэблэлһээ эдэ үдэрнүүдтэ гарахань. Мүн тиихэдэ Николай Дамдиновай нэрэмжэтэ Хурамхаанай дунда һургуулида уран шүлгэшэнэй зохёолнуудаар аймагай үхибүүдэй дунда уран һайханай фестиваль үнгэргэгдэхэ. Үндэһэтэнэй номой санда олониитын хабаадалгатайгаар, Николай Гармаевич Дамдиновта зорюулагдаһан литературна үдэшэ болохо, — гээд Николай Гармаевич Дамдиновай басаган, Дина Николаевна Дамдинова хэлэнэ. – Энэ ехэ хэмжээ ябуулгануудта хабаадажа, абымнай хэһэн ажалыень үндэрөөр сэгнэжэ байһан зондо ехэ баярые хүргэнэб.

Эсэгынгээ нэрэ мүнхэлжэ, Дина Николаевна Аня басагантаяа, уран шүлэгшэнэй түрэлхидынь Николай Гармаевич Дамдиновай уран зохёолойнь бүтээлнүүдые согсолон, номуудынь хэблэлдэ бэлдэжэ гаргадаг, литературна үдэшэнүүдые эмхидхэдэг гээшэ. Энэнь ёһотойл буянтай, Буряадтаа аша үрэтэй ажал хэрэг болоно.
24 Января 2012 Автор: Е. Цыбенова
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=528
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 24.01.12, 18:36 +0000

Буряад театрай үшөө нэгэ амжалта – «Элинсэгүүдэй шэдитэ орон»

Эндэ элинсэг гарбалаймнай ажаһуужа байһан орон нютаг тухай хэлэгдэнэ бэшэ. Эхэ, эсэгэһээ захалаад, дээшээ, элинсэг гарбалнуудаймнай түрэлөө урилжа ошодог (ошоһон) орон дайда тухай хэлэгдэнэ гэжэ эхин дээрэнь ойлгохо ёһотойбди. Үнэн дээрээ тиимэ орон гэжэ байдаг юм гү? Хүн зон бултадаашье бэшэ һаа, тэдэнэй ехэнхинь бии гээд хэлэдэг, эдэ мүрнүүдые уншажа һууһан хүнүүд ямар бодолтой юм ааб? Теэд манай хэлэхэ гэһэн гол зүйлнэй энэ бэшэ.

Декабриин 26-һаа захалжа, хүүгэдэй үбэлэй амаралтын үедэ, тэдээндэ Шэнэ жэлэй бэлэг болгожо, Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын академическэ театр жэл бүри шэнэ зүжэг – үльгэр, онтохо табижа байдаг заншалтай. Энэ олон жэлнүүдэй туршада иигээд лэ ябажа байдаг.

Шэнэ, 2012 ониие угтуулан, эдир харагшадтаа гэжэ залуу драматург Болот Ширибазаровай бэшэһэн «Элинсэгүүдэй шэдитэ орон» («Волшебная страна предков») гэжэ онтохо табиһан байгаабди. Энээхэн зүжэгые аха наһатан, бүдүүн хүнүүд лэ ойлгохо байха, тиимэ оюун ухаанай гүнзэгы руу орошоһон орёошогхон удхатай зүжэгые хүүгэд ойлгоншьегүй байхадаа болохо гэһэн бодол театрайхидай урда гарабашье, уран зохёолшын бодолнуудые аха ангин һурагшадһаа болохо багашуулайшье ойлгожо байһан ушар гайхалтай байба.

Буряад Республикын искусствын габьяата ажал ябуулагша Баярма Жалцановагай найруулан табиһан энэ зүжэгые хүшэгын нээгдэхэһээ хаагдатарнь оройдоошье шэмээ шууяагүй, нэгэ амяар хүүгэдэй хаража гараһан ушарынь гайхал болоо. Хойтын юртэмсэ гээшын бии, үгы гэһэн ойлгосо эндэ гол һуури эзэлээ бэшэ, харин тэндэ боложо байһан ушаралнууд, хара, сагаан хүсэнүүдэй хоорондын тэмсэл – эдир харагшын эльгэ сэдьхэл эзэлһэн энэл ха юм даа. Хэншье һаа, бишыхан байхадаа, эгээл һайн һайханай түлөө тэмсэжэ байһан хүсэнүүдые «манайхин» гэжэ баяртайгаар дэмжэдэг байһанаа һанана ёһотой, эгээл тиимээр сагаан хүсэнүүдэй эсэсэй эсэстэ илажа гарахада театраар дүүрэн хүүгэдэй ошоор бадарһан нюдэнүүд, нэрьемэ альга ташалган – энэл даа Буряад театраймнай үшөө нэгэ амжалта.

Тайзан уран гоёор шэмэглэһэн В. Васильева, хубсаһа зохёожо зураһан Е. Демидова, хатарнуудые найруулһан Е. Герасимова, зүжэгэй хүгжэмые найруулан бэшэһэн Саран-Туяа Жалцанова – эдэл даа манай бишыхан харагшадта Шэнэ жэлэй баяр наада бэлэглэһэн хүнүүднай!

20 Января 2012 Автор: Н. Шабаев
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=502
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 24.01.12, 18:39 +0000

«Зүүн буряадуудай зуун дуун» гэһэн шэнэ диск гараба

«Шэрэм булад таха», «Уусын дуунууд», хашалган хамалганай үедэ хүдөө нуга нютагуудаар зэдэлдэг буряад арадай дуунууд «Зүүн буряадуудай зуун дуун» гэһэн шэнэ компакт-диск соо оруулагдаба

Угсаата арадайнгаа урданай дуунуудые үндэр наһатай зонһоо бэшэжэ абаад, суглуулаад шэнэ дуунай диск Москвада бүтээгдээ. үнгэрэгшэ жэл Россиин Федерациин соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэд Саян Эржена Жамбаловтанай үүсхэлээр «Баруун буряадуудай дуунууд» гэһэн диск мүн лэ гараһан байна. Энэ удаа соёлой ажалябуулагшад Агын тойрогой, Монголой, Үбэр Монголой үндэр наһатайшуулдай уулзажа, зүүн буряадуудай урданай дуунуудые бэшэжэ абаад, хүдөө ажаһуугшадай өөһэдөө дуулаһан дуунуудые суглуулаад диск болгобо.

— Арба гаран жэлэй саана энэ ажал хэжэ эхилээ һэмди. Мүнөө эдэ дуунуудые дуулаһан зари дуушадынь наһа баранхай. Тиибэшье тэдэнэй дуулһан арадай дуунуудай аялга маягыень, нугалбарииень тэрэл зандань үлөөгөөд, урдандаа ямараар дууладаг байһыень харуулха, зондоо шагнуулха хүсэлтэйбди, — гээд мэдээжэ соёлой ажалябуулагша Саян Цыдыпович Жамбалов хөөрэнэ.

Аман зохёолой абдартай танилсаха үедөө зохёохы бүлэг ёһотойл арадай дуушадтай танилсаа, тэдэнээ хөөрөө ехэ һонирхожо шагнаа, һанаандаа хадуужа абаа болоно.

— 2000 ондо Дашбалбар сомондо Болот ахатай уулзахадамнай, ахатан гансашье урданай дуунуудые маанадта дуулаа бэшэ, мүн буряад арадай түүхын хуудаһануудые һонирхолтойгоор хөөрөө. Монголой буряадта хэлмэгдэлэй гэхэ гү, хашалган хамалганай үедэ дууладаг дуунууд олон байна. Тэрэ сагай шэрүүн байдалда ехээр сохюулагдаһан гэжэ эли, сэдьхэлдээ хадуугдамаар үндэр наһатайшуул дурсаа бэлэй. Шэнэхээндэ Нашан ахай гэжэ дуушан «Уусын дуунай» 22 бадаг дуулаа бэлэй. Тэрэнь энэ диск соомнай булта ороо, 12 минута соо зэдэлнэ. Шэнхээндэ, Агада Бальжан хатан тухай урдандаа олоор дууладаг байгаа ха. Тэрэ дуунуудынь мүнөө мартагдажа байна. Гадна 50-60 –аад оноор түүхын дуунууд, жэшээлбэл, Хориин Ринчин Доржи тайшаагай дуун, Хитадай хилэ дээрэ дуулаһан «Шэлдээ Занги» болон дуунууд хорюултай байгаа, — гээд Саян Жамбалов арадай дуунуудые бэшэхэдээ, шэнжэлэлгын талаар тодо элирүүлэгдээгүй олон үйлэ ушарнуудтай танилсаһанаа тэмдэглэнэ.

Үнэхөөрөөл, арадаймнай дуунууд соо манай гүн ухаан, манай сэдьхэл, түүхэ, тиимэһээ энэ баялигаа сэгнэхэл хэрэгтэй. Байгша оной февралиин 14-15-най үдэрнүүдтэ Буряадай гүрэнэй филармони соо «Зүүн буряадуудай зуун дуун» гэһэн дисктэй танилсалга болохо, энэ шэнэ бүтээл соо ороһон дуунуудые «Урагшаа» театр студиин дуушад гүйсэдхэхэ юм.

21 Января 2012 Автор: Е. Цыбенова
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=517
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 24.01.12, 23:01 +0000

Добавлено: 25.01.12, 01:57 +0000

энэ диск Москва хотодо ерэхэ Сагаалганай найрта найманда гараха гу? ехэ hонирхолго байна. урданай дуунуудые шагнажа байхада ямар ехэ баяр гээшэб.

Добавлено: 26.01.12, 12:56 +0000

Хужарлуулхал байха харагшадаа «Хуурайм наадан»

Буряад орондо һүүлэй жэлнүүдтэ буряад арадай хүгжэмэй зэмсэгүүдтэ, арадай дуунай хүгжэлтэдэ гол анхарал хандуулагдажа, Сагаалганай үедэ «Хуурайм наадан» гэһэн хүгжэмэй һайндэр эмхидхэгдэдэг болонхой.

Нёдондо жэл «Хуурайм нааданда» урданай сууха-хуур, ямаан-хуур гэһэн инструментнүүдэй аялга хүгжэм шагнажа, хүн зомнай хужарлаа бэлэй. Мүнөө сагта мартагдажа байгаа шахуу хүгжэмэй зэбсэгүүдые һэргээн зохёохо, шэнээр бүтээхэ зорилго урдаа табиһан арадай уран бэлигтэнэй республиканска түб ерэхэ Сагаалганда энэ найраа үнгэргэхэдөө, суур гэһэн инструментын аялгатай танилсуулха түсэбтэй. Мүн тиихэдэ энэ харалган нааданда өөрын дураар наададаг мэргэжэлтэ бэшэ хүгжэмшэд түрэл арадайнгаа инструментнүүд дээрэ наадажа аза талаангаа туршажа, бэлигээ гэршэлхэ аргатай.

Арадаймнай хүгжэмэй зэмсэгүүдэй аялга, арадай дуунууд мүнөө жэл «Алтаргана» нааданда, «Алтан гургалдай» гэһэн конкурсдо заатагүй зэдэлхэ байна. Эдэ бүгэдэ харалган нааданда хабаадаха хүсэлтэй республиканска соёл болон искусствын колледжын оюутад, багшатаяа Буряад Республикын габьяата артистка Ешин-Хорло Гомбоинтой бэлэдхэл хэжэ эхилээ.

— Ажал хэжэ байхадаа хүн гээшэ ехэ түсэбтэй байдаг. Би өөрынгөө ехэ проекттэйб «Ехэ түбидэ» гэжэ. Иимэ ехэ түби соо буряад арадаймнай дуун жэгүүртэл зэдэлжэл байха гэһэн удхатай. Өөрынгөө оюутадай дуулаһан дуунуудые бултыень миндаһан дээрэ бэшэжэ абаад, хэдэн диск гарганхайбди. Тиигэжэ залуушуулаа урмашуулха, урдань ехэ түсэбүүдые табижа бэлдэлгэ хэхэ зорилготойгоор ажала ябуулагдана, — гээд Е-Х. Гомбоин хөөрэнэ. — «Алтан гургалдай» гэжэ арадай дуунай ехэ урилдаан Буряад орондомнай болохо. Тэрээндэ хабаадаха ехэ түсэбтэйбди, манай колледжын 3-4 оюутад хабаадаха бэзэ. Тэрэнэй удаа «Алтарганамнай» болохонь гээшэ, одоол буряад арадаймнай ехэ һайндэр. Тэрээндэ хабаадаха, оюутадайнгаа бэлиг талаан туршаха хэрэгтэй.

Февраалиин 16-17 үдэрнүүдтэ «Хуурайм нааданда» буряад арадай инструментнүүдэй хүгжэм, арадай дуунуудшье зэдэлхэ, сэдьхэлэй хужарлуулха арга байха. Хуурай нааданда хабаадахаяа һанаһан зон, иимэ утаһаар хонходожо хөөрэлдэхэдэтнай болохо: 45-58-15, 89085914939.
26 Января 2012 Автор: Е. Цыбенова
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=542
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 28.02.12, 22:56 +0000

Алтан һургаалнууд «ула» боложо хосороо гү?

Бүхы наһаяа багшын ажалда зорюулһан, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай ветеран Лодон Линховоевич Линховоинай номынь буряад арадайнгаа урда үндэр ехэ габьяаень мүнхэлжэ, түрэһөөр 110 жэлэйнь ойдо зорюулагдаһан хүшөө боложо тобойбо.

«Лодон багшын дэбтэрһээ» гэһэн нэрэтэй шэнэ ном нара хараба. Өөрынгөө бүхы түүхын эхинһээ энэ хүрэтэр буряад арадай байгаалитай харилсан адаглажа, анхаржа, гурим заншалнуудаа хүгжөө хүгжөөһөөр, баяжуулан сахижа ябаһан алтан һургаалнууд «ула» боложо хосороогүй, мүнөө үедэ зула боложо тодороод байна ха юм даа. Мүнөө үеын залуушуул юушье мэдэхэгүй зон гээд хэлэхэл бэлэйбди гэжэ хэлэһэнэй хэрэг үгы гэжэ һанамаар. Урданһаа нааша хүнүүдэй, ганса амаараашье хөөрэжэ, үлээһэн арадаймнай баялиг үе дамжан мүнөө хүрэтэр ерээ. Тиихэдэ иимэрхүү ушар болохол байха гэһэн «урдаа мэдэлтэй» Лодон багша мэтын хүнүүдэй гар бэшэмэл арадай һургаалнуудай манай үеын хүнүүдэй гарта орожо байхада, яагаад ёһо заншалнуудаа гээжэ байнабди гэжэ хэлэмээр юм? Хэлэн эрьелдэхэгүй байна, эндэ гансал һанаа зобоомо юун байнаб гэбэл, манһаа доошо үеынхидэй ном судар уншаха «зүрхэгүй» болошоод, гансал интернет харилсаанда гараад байха үедэ, эдэ баялигуудые залуушуулдаа уншуулжа байха гээшэ һургуулинуудай багшанарай, түрэлхидэй нангин уялга болохо ёһотойл даа. Тиимын тула хэлэеэ хүгжөөхэ гол зорилгомнай хэзээдэшье тугнай байха зэргэтэй ха юм.

Аха үеымнай айхабтар баян заабаринуудтай хоёр хэлэн дээрэ гараһан томохон хэмжээнэй энэ номой хэблэлгые бэдэрэлгын ехэ хүдэлмэри хэжэ. бүхыдэнь хүтэлбэрилжэ гараһан Жанна Дымчикова хэлэхэдээ: «Аяар тэрэ ХХ зуун жэлэй түрүүшын хахадта бэшэгдэһэн Лодон багшын хүдэлмэринүүд эгээл манай мүнөө үеые харуулһан мэтэ…», – гэбэ. Энэнь арадаймнай заншал гуримууд гээрэжэ хосороогүй гэжэ дээрэ хэлэһэн үгэнүүдэймнай гэршэ болоно ха юм. Тиимэ байнгүй яахаб даа, арадаймнай дундаһаа гараһан сэхээтэнэй хүсэл, оролдолго дэмы талаар үнгэрнэгүй бшуу.
Энэ ном соо ороһон гар бэшэмэлнүүдэй автор Лодон Линховоиной түрэһөөр 110 жэлэй ойдо зорюулагдажа, сэгнэшэгүй ехэ хүдэлмэри бүтэбэ гээшэ. Сагай уларил яажа уридшалан багсаамжалхаб, хүнэй, адуу малай хоол хүнэһэн, тэдэниие аргалалга, найр нааданууд, түрэ хуримууд, обоо уулаяа тахилга болоод бусад олон, үдэр бүриин ажабайдалда тон хэрэгтэй, һургаал заабаринууд оронхой.
Энээн тухай Н.Г. Балданогой нэрэмжэтэ Оронгын дунда һургуулида сугларһан зон нэгэтэ бэшэ тэмдэглэбэ. Буряад Республикын Арадай Хуралай депутат Цыденжаб Батуев, Һуралсалай болон эрдэм ухаайнай яаманай таһагые даагша Татьяна Чагдурова, Ивалгын аймагай захиргааниие толгойлогшо Бимба Дымбрылов, Оронгын дунда һургуулиин захирал Валентина Будаева болон бусад. Өөһэдөө мүнөө наһанайнгаа амаралтада гараһан Лодон багшын шабинар, һургаал заабаринуудтань хүртэһэн суг хүдэлһэн нүхэдынь дулаахан үгэнүүдээр багшаяа дурсаба. Оронго һуурин дээрэ нютагжан олон болоһон Линховоинай зээнэр, зээнсэрынь (Цыремпиловтэнэй бүлэ), Улаан-Үдэһөө бууһан айлшад ехэтэ һонирхон багшанарай бэлдэһэн презентацитай танилсаба, концерт наада хужарлан хараба.
Бүхы наһаяа багшын ажалда зорюулһан, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай ветеран, СССР-эй арадай артист, Буряадай оперо болон баледэй театрай гол дуушан Һасаран Линховоинай эсэгэ, Россиин арадай артист Дарима Линховоинагай хүгшэн аба Лодон Линховоевич Линховоин Буряадай аймагуудай (Хэжэнгын, Доодо-Бургалтайн, Оронгын) һургуулинуудта бүхы наһаараа багшалжа гараа. Энэ номынь тэрэнэй буряад арадайнгаа урда үндэр ехэ габьяае мүнхэлжэ, түрэһөөр 110 жэлэйнь ойдо зорюулагдаһан хүшөө боложо тобойгоо.

3 Февраля 2012 Автор: Н. Шабаев
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=596
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 28.02.12, 23:00 +0000

Гэртээ типографитай хүүгэдэй поэт

Мүнөө үедэ Буряадтамнай тиимэ олоншье хүнүүд уран бэлигээ хүүгэдтэ зорюулжа байдаггүй, тэдэнэй тоодо Эрдэни Дугаров.

Буряад ороной мэдээжэ, бэлигтэй уран зохёолшо Эрдэни Дугаров түрэл буряад хэлэнэйнгээ хүгжэлтэдэ бага бэшэ хубитаяа оруулалсажа, илангаяа үхибүүдтэ зорюулагдаһан уран зохёолой хүгжэлтын тодо залууршан болонхой. Гэхэтэй хамта үхибүүдэй абари зан, наһанайнь хаһа, ухаан бодолойнь хүгжэлтые хараадаа абажа, онсо өөрын маягаар уран зохёолнуудаа найруулжа, Эхэ орон, түрэлхи хэлэн, һуралсал, арадай ёһо заншал, амитад, шубууд тухай гэхэ мэтэшэлэн элдэб темэнүүдтэ хандан, мүн эдиршүүлые хүмүүжүүлгэдэ онсо хубитаяа оруулан бэшэнэ. Тиимэһээ зохёолнуудынь үхибүүдэй болбосоролдо тон шухала.
Тэрэнэй «Шэлэгдэмэл зохёолнууд» («Бэлиг» хэблэл) гэһэн буряад хэлэн дээрэ хүүгэдтэ зорюулагдаһан номынь 2011 оной Номой дугыланда (Книжный салон) эрхим ном гэһэн сэгнэлтэ абаа. Энэ ном соо олон тоото шүлэгүүд, таабаринууд, жороо үгэнүүд, тоолуурнууд, онтохонууд, баснинууд, поэмэнүүд, зүжэгүүд оруулагдаа. Авторай уран нугархай хэлэтэй, тусхай шэнжэ байгуулгатай бүтээлнүүд хүмүүжүүлэгшэдтэ, багшанарта, гэртэхиндэ сэгнэшэгүй ехэ үүргэтэй ажалайнь хэрэгсэл боложо үгэхэ, үхибүүдтэ, тиихэдэ буряад уран зохёолдо дуратайшуулда энэ ном мүн лэ һонирхолтой, хэрэгтэй байхань лабтай.
«Бэлиг» хэблэлэй гаргадаг «Бэлигһээ бэлэгхэн» гэһэн серидэ мүнөө «Эжы, эжыхэн» гэжэ ном бэлдэгдэжэ байна. Хажуудань үшөө зурагуудыень шэрдэхэ ном гараха.
– Ном гаргахань хэды хүндэб даа . Юундэ бэшэжэл байна гээшэбиб гэжэ һанаагүйгта?
Энэ асуудалда харюусангаа, Эрдэни Дугаров иигэжэ хэлэбэ:
– «Һураһан юумэн һураар татуулшагүй» гэлсэгшэ. Тэрээн шэнги, толгой соош нэгэ юумэн ходо эрьелдэжэл байха. Тэрэнээ заатагүй бэшэхэ гэжэ оролдохош. Тиигээдшье хэлэдэг гээшэ ааб даа, һанаанай байхада заяан олдохо, бүхы юумэн бүтэхэ. Бэшэхэ табисууртайл хадаа бэшэнэб гэжэ бодоноб. Москва ошожо Литературнэ дээдэ һургуулида орохо бодолтой мэдээжэ уран зохёолшо Исай Калашниковта хандаһамни «Талантам не обучают» – гэжэ хэлээ бэлэй…
Поэт Эрдэни Дугаров 1990-дэхи онуудаар, буряад хэлэн дээрэ номуудай хэблэгдэхэеэ болёод байха үедэ, олохон газараар мүнгэ эрижэ ябуулгануудые хэһэн. Өөрөө хэлэхэдээ нилээд сухалаашье хүрөөд абадаг һэм гэдэг бэлэй.
– Шүлэгүүдэй олоороо сугларшахада, хүбүүмни абяагүйхэнөөр ошоод, намда компьтер, үнгэтэ принтер абажа асараад, өөрөө иигээд эдэ номуудаа хэблэ гээ ха юм. Тэрэ гэһэнһээ хойшоо мүндэлһэн шүлэгүүдээ 30-50 шэрхэг тиражтайгаар өөрөө хэблэдэг болоо бэлэйб. Өөрөө энэ тэрэ зурагуудыеньшье зуражархидаг болооб, мүнөө интерент сооһоо элдэбын юумэ олоходо бэлэн даа, весртка юумыень хуу өөрөө хэнэб. Мүнөө жэжэ номуудайм тоо 60, бүдүүн зондо зорюулгадаһан номойм тоо 40-өөд болоо ха…
Бүхы наһаараа барилгашан ябаһан хүм. Хориин дунда һургуулида һуража байха үедөө, 6-дахи классһаа шүлэг бэшэжэ эхилээб. Ханын һониндо шүлэгүүдыемни хэблэдэг байгаа, теэд би өөрөө тоо бодолгын хэшээлнүүдтэл ехэ дуратай байһан хүн бэлэйб…
Түсэбни гэбэл – томошуулда зорюулагдаһан ном гаргаха дуратай байнаб».
Иимэ үсэд нэтэрүү хүнэй толгойдо нэгэтэл ороһон бодолнууд яагаад бэелүүлэгдэнгүй үлэхэб даа, заатагүй бэелүүлэгдэхэ, томошуулда зорюулагдаһан ном гарахал байха.
Манай республикада мүнөө үедэ тиимэ олоншье хүнүүд өөрынгөө уран бэлигые хүүгэдтэ зорюулжа байдаггүй, энэмнай тон хоморой зохёолнууд гэжэ тоологдохоор болонхой, уран зохёолшодоо дэмбэрэлтэй һайхан энэ хэрэгтэнь амжалта, аза жаргал үреэел даа!
15 Февраля 2012 Автор: Ж. Дымчикова, Н. Шабаев
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=685
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 28.02.12, 23:02 +0000

ХАДАГААР ЗОЛГОХО ГУРИМАА ҺЭРГЭЭЕ

Фото Н. Улановой, А. Лыгденовой

Сагаалганай үедэ хадагаар золгохо ёһо заншалаа зүбөөр хэрэглэел!

“Хадаг” гэһэн үгэмнай түбэд үндэһэтэй, “тэнгэри” гэһэн удхатай юм. Буряад-монгол зоной бэлэгэй дээдын бэлэг, хүндэлэл ёһололой эгээл дээдын тэмдэг гэжэ хадагаа нэрлэдэг. Эгээл ехээр хүндэлһэн хүндөө хадагуудые баридаг гээшэбди. Будда бурханай номнол һургаалай дэлгэрэн таража эхилхэдэ, хадаг бии болоһон түүхэтэй.
Хадагые яажа бүтээдэг бэ гэбэл, торгон миндаһан утаһаар нэхэжэ хэдэг юм. Хадаг бүхэн өөрын нэрэтэй, хээтэй, үнгэтэй байдаг.
Эгээл багань һэблиг хадаг гэжэ нэрэтэй. 60 сантиметрһээ 1 метр хүрэтэр утатай. Юрын хадаг 1-һээ 1,5 метр хүрэтэр утатай, аюуша хадаг 2-һоо 4 метр хүрэтэр ута юм.
Хээгээрээ яагаад илгардаг бэ гэбэл, алхан хээтэй, найман тахилтай, түмэн үлзытэй байдаг. Түмэн үлзытэйнь хас тэмдэгшүү, тиин дотороо 3-4 янзын байжа магад: бүтүү утаһан хээтэй, набшаһан хээтэй, сэсэгшүү хээтэй.
Үнгын талаар иимэ илгаралтай: хүхэ, сагаан, шара, ногоон, улаан. Юрэнхыдөө һолонгын 7 үнгые холисолдуулан хэһэн байжа магад. Хүхэ үнгэтэй хадаг илангаяа дэлгэрэнги. Сагаалганай үедэ, хүүгэдээ айл болгоходоо, бусад ниитын найр нааданай үедэ хүхэ хадагаар аба, эжыгээ, түрэл гаралаа, хүндэтэй танилнуудаа, нүхэдөө золгодог ушартай. Хүндэтэй номын Багшадаа сагаан хадаг баридаг.
Юрэнхыдөө хадаг барюулха хүнтнай ямар тушаал зиндаатайб, ямар аша габьяатайб, дүтын гү, али холын гү, ниитын, хубиин ажабайдалда ямар удхатай ажал ябуулнаб – иимэл харааһаа бодомжолон, хадагаа шэлэжэ абадаг гээшэ. Тиихэдэ утын хэмжээн, хээ, үнгэ хараада абтана бшуу.
Хадаг бариха ёһо. Хадагаа дундуурнь утаашань нугалхада, ама гараһан талыень нюур тала гэдэг, хоёр альган дээрээ тааруулан табижа, бариха хүн руугаа нюурта талыень харуулжа, эрхы хургаараа дээрэһээнь даража баряад, үреэлэй үгэ хэлэжэ, барижа золгодог. Аманиинь юун гэһэн удхатайб гэбэл, амандаа хэшэгтэй, олоһон олзотнай олзо боложо, дүүрэн жаргалтай ябахые хүсэнэб гэһэн тэмдэг мүн.
Хадагые мүнгэтэй, һүтэй аягатай, бусад бэлэгтэй хамта барижа золгодог.
Мүнгэн гээшэмнай баһал зүб, буруу талатай байдаг. Зүб талань хадаа дотор талань болоно. Шүбгэ мэтэ хурса оройтой ордонтой талань бэшэ, харин нүгөөдэ талань болоно. Мүнгэнэй дотор талые дээшэнь харуулаад, толгой талыень баруун гарайнгаа эрхы хургаар дараад, хадагтайгаар золгодог гээшэ. Хадаг барихадаа, хүнэй гар дээрэ, гарай шэлбэ дээрэ тохожо, табижа болохогүй. Гарайнь альган дээрэ зүб мүрөөр барюулха ёһотой. Мүн лэ хүзүүн дээрэнь табижа болохогүй.
Хадаг абаха ёһо. Хадаг абажа байһан хүн хадаг барижа байһан хүнэй үреэлэй үгэ бултыень шагнажа, хоёр гарайнгаа альгые дэлгээгээд, эрхы хургаяа ёдойлгон, хадагыень хүлеэн абадаг. Харюугай үреэл хэлэхэ гээ һаа, хадагаа гар дээрээ эрьюулжэ, аман талаарнь тэрэ хүн тээшээ харуулаад, үреэлээ хэлэдэг. Эндэ онсо ажаглахаар юумэн гэхэдэ, хадаг барижа, хадаг абажа байһан хүнүүд орой соорхой байдаггүй, толгойдоо малгайтай байха ёһотой.

Хадагаа хүлеэжэ абаад, зүүн гар дээрээ баруун гараараа нугалжа эбхээд, үбэртэлдэг. Энэ хадаа дээдын бэлэгые ёһолон хүндэлжэ абаһанай тэмдэг гээшэ. Хадагые ганса гараараа дундаһаань шүүрэн абадаггүй. Хадаг абаад, иишэ тиишэнь табидаггүй, харин эгээл хүндэтэй дээрэ, сарюун сэбэр газарта табидаг. Зарим хүн хадаг барюулхадань, хүзүүндээ үлгэдэг. Иимэ ёһо буруу, анхан сагһаа Буряад-Монголдо иимэ гурим байгаагүй юм.
Урда сагта хадагай үсөөн байхада, бэе бэедээ дамжуулан, хүндэ ямбатай хүнүүдээ илган хүндэлжэ ябаһан саг байгаа. Юрэнхыдөө хадаг гээшэ алта мүнгэнһөөшье үлүү сэнтэй хүндын тэмдэг байгаа, байһаншье зандаа.
Сагаалганай үедэ хадагаар золгохо ёһо заншалаа зүбөөр хэрэглэжэ сахиял!

16 Февраля 2012 Автор: Бата-Мyнхэ Жигжитов
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=693
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 28.02.12, 23:04 +0000

Сагаалганай түүхэһээ

Фото Аси Лыгденовой

Буряад ороной дэбисхэр дээрэ эбтэй нэгэ бүлэ боложо һуудаг олон яһатамнай Сагаа алхажа, арадайнгаа һайндэр Сагаалганиие угтажа байна. Нютагаймнай аха захатан – һахал сагаан үбгэжөөлнүүд, һаншаг сагаан төөдэйнэр, буурай сагаан Буряадаймнай бүхы арад түмэн! Буруунтнай булшантай, даагантнай далантай, лагшам бэе хүнгэн, амар амгалан, тайбан шэнэлхэтнай болтогой! Сагаан һараар! Сагаалганаар!
Мүнөө танай анхаралда “Лодон багшын дэбтэрһээ” гэһэн номһоо Л. Линховоинай Сагаалган тухай бэшэһыень дурадханабди.
Сагаалган

Буряад зон оройдоол ганса һайндэртэйбди гэдэг һэн. Тэрэнь сагаалган юм. Сагаалган хабарай эхин һарын нэгэнэй үдэр болодог байгаа. Минии һуража байхада, бидэниие сагаалганда гурбан хоногоор табидаг һэн.
Сагаалганда хамаг зон али шадаха зэргээрээ бэлдэдэг байгаа. Сагаалганһаа 20-30 урда мориёо эдеэлүүлдэг, һойдог һэн. Шэнэ дэгэл оёхо гэжэ оролдодог һааб даа. Эдеэ хоолой зүйл, үбһэ түлеэгээ бэлдэдэг байгаа. Үхибүүд, залуушуул хүлеэжэ ядан, сагаалганай хэды хоног үлэһые үдэр бүри шахуу тооложо байгша һэн.
Үсөөншэг хоногой үлөөд байхада, нэгэ хэдэн үбгэд сугларжа, хэнэйхиһээ сагаалжа эхилхэ тухай хэлсээд, тэрэ айлаа хотон нугынгаа айлнуудта тунхагладаг һэн. Нютагайнгаа нэгэ томоотой, хүндэтэй үбгэнэйхиһөө эхилдэг байгаа юм.
Сагаалганай нэгэ хоног үлөөд байхада, гэр соогуурхияа, газаагуурхияа арилгадаг, бурхануудаа дэлгээжэ тахидаг һэн. Айл бүхэн 3-4-5 тэлэг бурхантай байгша бэлэй. Тэлэг гээшэнь бүд дээрэ зураһан бурханиие хэлэдэг юм. Иимэ бурханууд юрын сагта тусгаар һүмэ (хайрсаг) соо хадагалаатай байдаг. Сагаалганай далгын болоходо, тэдэнээ тэндэһээ гаргажа, бурханайнгаа шэрээ дээгүүр, уняаһаа үлгэдэг һэн.
Үбэлэй һүүл һарын 30-най һүни зарим баян айлнууд ламые асаржа, һама сахюуса хуруулжа хонодог һэн. Мүргэлшэд гэжэ суглардаггүй, хажуугаархи айлайнь ганса нэгэн хүн орожо, бурханда мүргөөд, гаража ошогшо һэн.
Сагаалган гээшэ шажанай һайндэр юм гээд, 1925-26 онуудай үеэр һайндэрлэхэеэ болёогшо һэн. «Буряад-Монголой үнэн» газетын хуудаһанда арсалдаан болоод, сагаалган болбол шажанай һайндэр бэшэ, буряад, монгол нютагуудта буддын шажанай дэлгэрхэһээ урда һайндэрлэгдэдэг байһан юрын һайндэр юм гэжэ зарим хүнүүдэй хэлэхэдэ, ёһо заншалаа, өөһэдынгөө түүхэ мэдэхэгүйшүүл шажанай һайндэр гээшэ гээ һэн. Тиигээд лэ шажанай һайндэр гэжэ шиидхэгдэһэн юм.
Ага нютагай байдал дээрэһээ абажа хэлэбэл, Сагаалганай үдэр хүдөөгэй хара зон үргэл мүргэл хэжэ оройдоошье байгаагүй юм. Хүдөө газарта нэгэшье ламые харахагүйш, дасанда нэгэшье хара хүн үзэгдэхэгүй. Хүн зон ори ганса һайндэрнай болобо гэжэ бүхэли жэл соо хүхеэгүйгөө хүхидэг, бэе бэедээ ябалсажа, амар мэндэеэ хэлсэдэг һэн. Айлда ороходоо, бурханда мүргэдэг һааб даа. Теэд юрыншье сагта хүн айлда ороходоо, бурхандань заабол мүргэдэг гуримтай байгаа ха юм.
Үглөөгүүр мал адууһаа түхеэржэ, хамаг ажалаа дүүргээд, хүн зон зэһэжэ зэһэжэ, мориндоо мордоод, сагаалганай эхилхэ газар тээшэ унды-сунды хатаралдажа эхилдэг һэн. Гэбэшье тон алдаршаһан үбгэд, хүгшэд, дүшөөд наһатай һамгад гэртээ үлэгшэд бэлэй.
Сугларһан зониие гэртээ бултынь багтааха аргагүй айлда нэн түрүүн үбгэд, хүгшэд орожо сагаалдаг байгаа. Харин залуушуул орожо, үбгэдые золгоод, газаа гаража, үбгэд хүгшэдэй, аха заха зоной, ехэшүүлэй ошохые хүлеэжэ, шүүр шэдэлсэн наададаг һэн.
Ерэгшэд гэр соо байһан зониие бултынь золгохо ёһотой. Хүнүүд хадаг андалдажа золгодог байгаа. Энээндэ олоншье хадаг хэрэгтэй бэшэ, харин хоёр-нэгэн хадагтай һаа хүрэдэг һэн. Хадагаа нэгэндэ үгэхэдэнь, тэрэнь урдаһаань өөрынгөө хадаг үгэдэг, хадаггүй һаа, тэрэ хадагынь һөөргэнь бусаадаг байгаа юм. Гэрэй эзэнэйхи сугларһан зондо сагаан эдеэтэй табаг табижа, сай аягалаад, һүүлдэнь табагаа хуряагаад, таташа (шүлэ) аягалдаг һэн. Бүхэли мяха табидаг айл үгы һэн ха. Айл бүхэн һайн мяхаараа һайн шүлэ шанаха гэжэ оролдодог байгаа. Шадалгүйхэн айлда хирмасатайшье шүлэн байдаг бэлэй. Айлшад нэгэ-нэгэ аяга шүлэ уудаг һэн. Тиигээд тэдэнэй ябахаяа түхеэрхэдэнь, наһатай үбгэд, хүгшэдтэ хадаг, бэшэ зондо конфетэ, саахар, хурһа бэлэглэдэг байгаа. Хүнүүд үхибүүдэйнгээ багшанарые хэршье залу һаань, ехэ хүндэлжэ, заабол хадаг баридаг һэн. Үбгэдэй гарахалаар, газаа байһан залуушуулай сагаалха ээлжээн ерэдэг байгаа юм.
Эндэһээ мордоод, хамаг зон бүхы айлнуудта хүрэдэг һэн. Урдань зон таруу, ганса нэгээрээ һуудаг аад, ябаһаар байтарнь, үдэшэ болоходо, наһатай зон гэр тээшээ, залуушуул һая айл болоһон шэнэ айлда ошожо, сагаалганай наада хэдэг байгаа. Сагаалганай наадан гэжэ тусгаар наадан болодоггүй, юрын лэ наадан бологшо һэн.
Сагаалгашанай ябахада, архитай айл хомор байгаа. Хаа-яа ганса нэгэ айл намар нэрэжэ хадагалһан һүнэйнгөө архиие үбгэдтэ нэгэ-нэгэ, саанатаа һаа хоёр-хоёр духаряа аягалагша бэлэй.
Сагаалган үдэр энеэдэн, хүхилгэн, шууяан боложо үнгэрдэг һэн. Ажалаа хээд лэ, хаанашье ябадаггүй, хаа-яа уулзадаг зон иигэжэ нэгэ уулзахадаа, хүхидэг, жаргадаг байгаа юм. Арбаад наһатай хүүгэдшье, залуушуулшье, ехэшүүлшье, бүри наһатай болоһон зоншье айлнуудай хоорондо моринойнгоо хурдые үзэлсэжэ гүйлгэлдэдэг бэлэй.
Сагаалган нэгэл үдэр соо иигээд үнгэршэдэг һэн. Зүгөөр айл олотой бүлгэмүүдтэ хоёршье үдэр сагаалдаг байгаа.
Сагаалганай үнгэрөөшье һаань, үшөө арбаад хоног соо хамаг зоной сэдьхэл хөөрэнги, эндэ тэндэ залуушуул сугларжа, шагайгаар наадагша бэлэй. Залуу бэреэд, басагадһаа бэшэ эхэнэрнүүд сагаалангүй үнгэршэдэг аад, бүлэг бүлэгөөрөө сугларжа сагаалдаг һэн. Түрэл гаралайнгаа гү, али дүтэ танил айлайнгаа үндэр наһатай үбгэд, хүгшэдые тус тустань гэртээ урижа, сагаалуулагша бэлэй.
21 Февраля 2012 Автор: Лодон Линховоин
http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=732
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Добавлено: 28.02.12, 23:06 +0000

«НОГООНОЙ БАГША»

Үшөө нэгэ ном нара хараба. Уншагты, хүндэтэ нүхэд, нээрээ һонин ном:
«Сартуул-Гэгээтын дасанай байшан барилгануудай хана хаяагаар хараасгайнууд үймэлдэнэ.
Хаданууд, зунай халуун агаарай зэрэлгээн соо, маряажа байһандал, тобойлдоно. Дууһашагүй ажабайдалай зураг. Гэнтэ хүн бүхэнэй сэдьхэл соо һэриһэн һанал бодолнууд…
Эндэл бадарша ламанарай һүүдэрнүүд ябадаг байха. Саг үе соо тѳѳришэһэн,.. хооһон агаарһаа харюу хүлеэһэн… Һүүлшын зуун жэлэй үеын ламанарай нэрэнүүд дасанай хашаада байһан боро шулуун дээрэ сагааржа харагдана…
Сансарын хүрдэ –түрэлгын зоболонгой мүнхэ тойруулга. Тиигэбэшье эндэ найдалай туяанууд гэрэлтэнэ. Дэлхэйн хамаг абяанууд, бүхы үнгэнүүд сугларанхай… Үнгэрһэн ажабайдалаа дурсаһан энеэбхилэл… Хүн энэ дэлхэй дээрэ мүнхэ бэшэ.
Сансарын хүрдэ – жаргалтай үнгэрһэн жэлнүүдэй һанал бодолнууд, ерээдүйн тулилга, зоболон. Сонхын саана шууяһан үбэлэй шуурган… Аадар бороогой шууяан… Үхибүүнэй энеэдэн… Мориной түбэрѳѳн… Гудамжын хүн зоной хашхаралдаан… Унажа байһан набшаһадай аалихан һаршаганаан…
Сансарын хүрдэ – бүмбэрсэг дэлхэйн мүнхэ байдал. Бага балшар наһандаа бидэ тэнгэридэ, одо мүшэдэй саана ажамидарал заатагүй бии гэжэ һанагша бэлэйбди…»

Шэнэ номой эхиндэ ороһон мүрнүүд эндэ үгтэбэ. Гайхалтай һонин хүнэй наһанай намтар, үнгэрһэн зуун жэлэй олон нюуртай түүхын үльгэр жэшээшье болохо, һургаалай баян удхатай, унщажал һуумаар ном хэбэртэй,.. али, үшөө нэгэ жаа уншаад абахатнай гү? Уншагты:
«…Бидэ шоргоолжоной байра-бутанууд мэтэ томо хотонууд соо, үй түмэн зонуудай дунда аргагүй ехээр гансаарданхайбди. Байгаали, газар хоёрһоо холбогдошогүйгѳѳр холодонхойбди. Сэдьхэлнай үнинэй һула болонхой.
Бидэ хамаг этигэлээ алданхайбди. Үнэн ажабайдалаа интернедэй худал байдалаар һэлгэнхэйбди. Бидэ эд зѳѳриин барлагууд болонхойбди. Дэлхэйн ажабайдал маниие ехээр сошооно. Ѳѳрһѳѳ хойшо ямаршье мүр сараа үлээнгүйгѳѳр хосорнобди…
Тиигэбэшье арад зоной зүрхэн соо хадуугдаһан, ѳѳрынгѳѳ хүсѳѳр үбшэ зоболонгые диилэһэн, доромжолго, гасалан дабаһан хүнүүд манай дунда байһан ха юм. Тэдэ алта мүнгэндэ, нэрэ солодо хүртэхэ гэжэ оролдоогүй. Эдэ хадаа ламанар, мэдэлшэд, бурхантай харилсаашад, хѳѳрэлдѳѳшэд. Хүнэй сэдьхэл, ухаан хара бэеын эзэн боложо шадаха гэжэ ѳѳрынгѳѳ ажабайдалаар харуулна. Тэдэнэй сэдьхэл соо бадарһан бурханай гал мүнѳѳшье болотор гэрэлтэнэ. Хүнэй хамаг муу мухайе сэбэрлэнэ…»
Арсажашье болошогүй үгэнүүд… Буряад орондоо мэдээжэ тамирай харгалзагша, нютагай шажанай эмхиин хүтэлбэрилэгшэ Нимажаб Ильич Илюхиновай түрэһэн абынгаа – дайнай, ажалай ветеран, Сартуул-Гэгээтын дасанай лама Сосорой Нимбуугай түрэһөөр 100 жэлэй ойдо зорюулжа гаргуулһан энэ номые гартаа баряад һуунабди…
Тэрэ Сосорой Нимбуу гэдэг хэн гээшэб?.. Юундэ ногооной багша юм?..
Айхабтар һонин, нээрээл домог шэнги намтартай Сосорой Нимбуу тухай уншахаа һанаа һаа, сурбалжалагша Дора Хамагановагай бэдэрэлгын ехэ хүдэлмэри хэжэ бэшэһэн, «Буряад-монгол ном» хэблэлээр Москвада гараһан «Ногооной багша» гэжэ ном абажа уншагты. Тон зохидхоноор шэмэглэгдэһэн энэ ном хоёр хэлэн дээрэ бэшэгдэнхэй, ородһоо буряад хэлэндэ оршуулагшань – Баяр Жигжитов.
Тиихэдэ үшөө нэгэ ажаглалта: Сагаан һарын эгээл-эгээл урдахана хэблэлһээ гараһан энээхэн ном соо «Сагаан» гэһэн үгэ гол дундуурнь элихэнээр гарана – Нимбуу Сосоровай сагаан һанаан, Сагаатай гол, Сагаатай нютаг, сагаан морин,.. сагаан тэхэшье…
«Сагаан» гэһэн манай арадай нангин үгэ…
«…Екатеринашье сагаан тэргэ моритой, хурса нюдэтэй Нимбуу ламые харахадаа, аягүйрхэһэн маяг гаргадаг. Эдэ хоёр нэгэ нютаг соо байбашье, уулзахадаа түргэнѳѳр мэндэшэлэлсээд лэ тарагшад һэн. Нэгэтэ Нимбуу ламын сагаан тэхэ нохойдо хазуулаад, гэртээ хэбтэхэдэнь, Екатерина тэрэ тэхыень хүл дээрэнь бодхоогоо бэлэй. Нимбуу лама тэхынгээ үндыһэндэ баярлаад, Екатериные Сагаатай голой эрьеэр хойшолжо ябахыень хараад, һайниие һүргэхэ гэжэ мори тэргээрээ дүтэлбэ…»

http://minkultrb.ru/news/detail.php?SECTION_ID=96&ELEMENT_ID=766
_________________
Хитад хүн заһажа үзэхэ,
Ород хүн хаража үзэхэ,
Буряад хүн барижа үзэхэ.

Обсуждаемое